Ma’ruza: Tashish (transport) mashinalari va jihozlaridan foydalanish. Reja

Konveyer transportining ekspluatatsiyasi.
Konveyerli komplekslarni montaj qilish. Yetarli massa va o'lchamga ega, qoidaga ko'ra tuzilishi bo'yicha murakkabdek, konveyerli komplekslarga jihozlari kiradi. Shuning uchun montaj qilish murakkab ish hisoblanadi. Ko'p mehnat sarfini va yuqori malaka talab etadi. Kuchli konveyerli komplekslarni maxsus tashkilotlar montaj ishlarini qiladilar. Kompleks montaji yuqori unumdorlikka ega bo'lmagan, hamda ba'zida konveyerni alohida korxonaning o'z brigada kuchlari montajni amalga oshiradilar.
Montaj ishlarini bajarishda zarur mexanizatsiya vositalariga quyidagilarni kiritish mumkin: domkratlar (ko'targichlar), tallar, lebyodkalar, kranlar va boshqalar. Montaj qiluvchi tashkilotlar montaj ishlarini ishlab chiqarishni grafigini har tomonlama o'rganib chiqadi. Omborlarda jihozlar va montaj qilinadigan maydonlarda komplekt bilan, elektrodvigatellar, pusk rostlanuvchi apparaturalar, himoya qurilmalari va hokazolar keltirib qo'yiladi.
Konveyerning metalli tuzilmalarini saqlash uslubi bo'yicha va konveyer komplekslarining boshqa jihozlari III gruppaga mansub bo'ladi. (jihozlar, harorat to'lqiniga kichik sezgirligi va atmosfera qoldiqlaridan himoya talablari, yarim ochiq omborlarda saqlanishlar). Bu jihozlar umumiy yoki individual (yakka) naveslarda saqlash zarur. Atmosfera qoldiqlari va quyosh nurlari uzluksiz ta'siridan himoyalanish va uni -5 gradus dan +30 gradus gacha haroratda saqlashga rioya qilinadi va harorat to'lqiniga konveyerli lenta sezgirligi mavjud. Lentalar o'ramlari yon yuzalikda bir qatorda joylashtiriladi. Mavjud texnik dokumentatsiya va uning holatini, komplekt (bir butunlilik) lilikni tekshirish, konveyerli komplekslar jihozlarini va ombordagi tugunlarini ko'zdan kechiriladi. Jihozlarni, montaj asboblarini reviziya qilinadi va ularni montaj maydonlariga olib boriladi, konservalangan moydan tozalanadi va hajmida teriladi, texnik sharoitiga va zavoddagi yo'riqnomasiga qaraladi.
Montaj qilinadigan maydonda montajni tezlatish uchun kattalashtirilgan teruv tugunlari amalga oshiriladi. Konveyerli yuritmalar ishining ishonchligi uchun reduktor markazini tanlash katta imkoniyatga ega. 3 – 10 mm oraliqda yarim muftalar oralig'ida bo'lishi kerak. Tishli mufta valining o'qi muftaning o'lchamiga bog'liq. U 0,013A dan ko'p bo'lmasligi kerak. A – tishli vensov vtulka bilan torsa oralig'idagi masofa.
Montaj vaqtida tormoz kolodkalari yo'lidan borib shuning uchun kolodka va shkiv teshigi oralig'i hamma aylana bo'ylab bir xil. Oraliq miqdori 0,001 dan shkiv diametri ko'p bo'lmasligi kerak. Rolik oporini montaj qilish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Roliksiz plankali kronshteynlar shunday o'rnatiladi, rolikustunlarining markazini alomashtirilishi aloqasi bo'yicha konveyer o'qi 2 mm dan ko'paytirilmasligi kerak. To'g'ri chiziqlilik esa ustun 1000 mm +-1 mm da joylashgan.
Asosiy tugunlarini montaj oxiridan keyin konveyer komplekslari jihozlarini zakaz beruvchi vakili oldiga mexanizmlarni nagruzkalarsiz tekshirib olinadi. Yuritmalarni, taranglik qurilmalarni, telejkani yuklash va tushirish mexanizmlarini va boshqalarni sinaladi.
Zaruriy kontur lentalarining uzunligi quyidagi formula yordamida topiladi:
, [m]
Bu yerda R – lentalar radiusi (barabanda yoki trassa bo'yicha), [m];
α – qiyshiq qismi nuqtasining burchagi, [rad];
l – to'g'ri chiziqli qismlar uzunligi, [m];
l – lenta uzunligi, zaruriy yuklanuvchi telejkalar barabani, [m];
l – stik uzunligi, [m].
Lentaning alohida bo'lagi vulkanizatsiyaga ulanadi. Konveyerda uni zavoddagi joyi va lentalar stiki tanlash joyi uchun bajariladi. Yuk ko'taruvchi mexanizmdagi jihozlarning lenta stiklari joyi bo'lishi kerak. Lebyodkalar yuritma o'zi bilan ishlatiladi va tross yordamida lentalar zavodda ishlab chiqariladi. Shundan keyin yuritmali baraban orqali lentadek tortadi. Kuchli konveyer lentalari oxirida kleyli yoki issiq vulkanizatsiya ulanadi. Bu holatda kleylangan gazlamali lenta oxirlari pog'onali ishlov beriladi. Minimal pog'onali uzunlik quyidagi formula orqali topiladi:
, [mm]
Bu yerda, σ – prokladkalarni uzilishiga harakat qilish, [gaH/sm];
σ – 1500 – 2000 qarshilik [gaH/sm];
k = 1,8 – 2,0 – mustahkamlik koeffitsiyenti;
Stik uchun uzunligi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
, [mm]
Lentali – kanatli konveyerlarni montaj qilishda asosiy diqqatni chiziqli ustunni to'g'ri o'rnatilishiga qaratish kerak. Har bir ustun alohida temir betonli fundamentga o'rnatilish kerak. Aniq montaj qilishni ta'minlash uchun 8 ustunda o'lchovchi instrument qo'yilib, oraliq ustunlar belgilash bo'yicha provolakalar yordamida montaj qilinadi. Operatsiyaning ketma – ketligi schalka bo'yich rim raqamlari bilan ko'rsatiladi. Kanatlarni oxirini schalka qilish qo'lbola usulida amalga oshiriladi. Schalkalar uzunligi kanatning 1000 diametriga teng. 70 – 80 m bo'yicha buxtadan kesib olib, lentali – kanatli konveyerga lenta yetkaziladi. Tormozli qurilma jihozlari ustunda o'rnatiladi va konveyerning ikkala tomonidan joylashtiriladi. Oxirida lentani yuk to'ldirib, shundan keyin konveyer yuritmasi yoqilib, va lentani past tezligida buxtasidan ochilib, kanatda o'raladi. Chet el ma'lumotlarga qaraganda, 5 – 6 km uzunlikdagi lentali – kanatli konveyerlarni 6 oy davomida montaj qilinadi. 50 mm diametrli arqonlarni yotqizib qo'yishda 100 kishi smena bilan, lentani yotqizib qo'yishda esa 70 kishi smena bilan, schalkada bir kanatga esa 15 kishili smena mehnat sig'imi kerak bo'ladi.
Ekspluatasiya va remont. Zaxiradagi ehtiyot qismlari va materiallar ta'minoti, komplekslarga xizmat ko'rsatishni kadrlarni o'qitish, korxonaga kirishlar, konveyerli komplekslarning jihozlarini ekspluatatsiyasida, texnik ekspluatatsiya qoidalari montaj qilish uchun va qaytimlarini kuzatish. Metall tuzilmali va mexanizmlar polomkalarini chaqirish, sabablarini to'g'rilab, tozalab, o'z vaqtida moylashni ta'minlash, boshqa qo'shimcha jihozlar va koryerlar elementlarini va uning hamma tugunlarini to'g'riligi uchun xizmat ko'rsatuvchi komplekslar ko'zdan kechirib turishi kerak.
Texnik xizmatchilarning vazifalari konveyerlarni ishi uchun va remont tashkilotining ishlarini kuzatishlar kiradi. Texnik xizmat ko'rsatishlar kompleksi konveyerni vizual ko'zdan kechirishga olib boriladi.

Kanatlar schalkasi.
Asosan stiklar holatiga diqqat bilan qarash, roliklar holatiga, skrip va stuksiz aylanishi kerak. Qayerda material qolishi, lentaga to'g'ri ortilishiga diqqatni qaratish zarur. Qurilmalarni toza ishlashini tekshirish kerak. To'xtashlar va tormozlar, ulangan muftalar holati, reduktorda moylashni olib borish, yuritmali baraban holatiga alohida diqqat bilan qarash yuritma stansiyasini ko'zdan kechirish kerak. Podshipnik tugunlarini to'g'riligini ichki ko'rik va tovushni tekshirish kerak.
Podshipniklarning qizishi 60 gradus dan yuqori bo'lishi mumkin. Kompleks elementlari va ishlash qobiliyatiga ega hamma boshqa tugunlar ham, telejkalarga yuklash yoki konveyer harakatlanishi uchun yoki yuritmani to'xtatish va yoqilishini kuzatish texnik xodimning vazifasiga kiradi.
Konveyer ishlashi haqida hamma ma'lumotlarni smena boshlig'i va smena masteri xabar beradi va uni jurnalga yozib qoldiradi. Lentalar xodi uchun konveyer komplekslari ekspluatatsiya jarayonida diqqatli bo'lish talab etiladi. Agar nosozliklar topilsa, uni darrov sozlash tadbirini amalga oshirish zarur. Lentali konveyerni holati uchun uni kuzatish juda muhim hisoblanadi.
O'z vaqtida lentani almashtirish uni qayta tiklash va muddatini uzaytirish, uni ekspluatatsiya qilishga yo'l qo'yiladi. Lentali – kanatli konveyerlarni ekspluatatsiya qilishga bir qancha maxsus talablar mavjud. Har kuni kanatlarni ko'zdan kechirish va o'z vaqtida schalka tugunlarini remont qilish zarur. Kanatlarni moylash 10 smenada bir marotaba amalga oshiriladi. Kanatlarning ishlashi ikki yilgacha va har bir yildan ko'proq muddatlarni uzaytirish mumkin. Lentali – kanatli konveyerning javobgar elementlaridan yana biri bu lenta hisoblanadi.
Lentani uzoq vaqt ishlatish sharoitida uning sifati va yuklanishi hisoblanadi. Lentaning ishlatish muddati 12 – 15 yil agar hamma talablarga rioya etsa.
Konveyerlarni ekspluatatsiya qilish jarayonida remont qiluvchi tashkilotlar ko'p ahamiyatga ega. Ko'plab remontlar progressiv sistemalardan rejali – ogohlantiruvchi remont hisoblanadi. Bu sistemaning texnik xizmat ko'rsatishi, davriy ko'rik va jihozlarni remont qilish, o'z vaqtida rejalashtirishga qaraladi. Bu tashkilot sistemalari bo'yicha 3 remont variantlariga ega: ko'rikdan keyingi, davriy va rejali – ogohlantiruvchi (standart) remontlar kiradi.
Davriy remont juda ko'p marotaba amalga oshiriladi. Remont vaqtida metodlari ham ishlatiladi. Rejali – ogohlantiruvchi remontlar sistemasi (ROR) yoki (ППР) kapital va joriy remont va texnik xizmat ko’rsatishlarda ishlatiladi. Qisqa to’xtatilishlarda yoki konveyer ishlari jarayonida xizmat ko’rsatuvchi personal texnik xizmat ko’rsatishlarni amalga oshiradi. Quyidagi ishlar texnik xizmat ko’rsatishga kiritiladi:

• 
  Keraksiz materiallardan tozalash;
  
• 
  Kichik defektlarni sozlash va konveyerning hamma joylarini ko’zdan kechirish;
  
• 
  Metalli tuzilishlar detallar mustahkamliklarini tekshirish;
  
• 
  Aylanmaydigan roliklarni almashtirish;
  
• 
  Qizuvchi yuzalarning darjasini va holatini ko’rikdan o’tkazish;
  
• 
  Puskli, signalli va boshqa apparaturalarni nazorat qilish;
  
• 
  Tormozli va taranglik sistemalarni sozligini tekshirish;
  
• 
  Moylanadigan sistemalarni tekshirish;
  
• 
  Himoya chegarasini va moslashishni tekshirish;
  
• 
  Defektlarni jurnalda yozish;
  
• 
  O’z vaqti navbati bilan remontni amalga oshirish.
  

Joriy remontda katta bo’lmagan detallar va tugunlarni almashtirish va konveyerli mexanizmlarni rostlashni amalga oshiradi. Remont hajmi minimal va konveyer normal ishini keyingi remont rejasini ta’minlaydi.
Kapital remontda esa konveyerning hamma elementlari to’liq qayta tiklanadi, hamda modernizatsiya qilinadi. Xuddi yangi mashina kabi konveyer yoki uning biror jihozlari kapital remontdan so’ng hamma talablarga javob beradi.

Traktorli konveyerlar.
Harakatlanish tezligi odatda 8 km/soat dan oshmasligi kerak. Uning unumdorligi soatda yoki smenada hisoblaniladi. O’rtacha unumdorligi 800 – 1500 metr kvadrat/soat ga tengdir
Rezinali-mato konveyer tasmasi rezinali qoplamasining yeyilishi, mahalliy buzilishlar, teshib o’tadigan yelvizak va bortning shikastlanishi natijasida ta’mirga muhtoj bo’ladi.
Konveyer tasmasini ta’mirlash maxsus jihozlangan statsionar yoki ko’chma ustaxonalarda sovuq va issiq vulkanizatsiyalash usulida amalga oshiriladi. Statsionar ustaxonada ta’mirlashda tasma konveyerdan 150-220 m kesma yechib olinadi va ta’mirlashga yuboriladi. Uni yetkazib berishda turli qurilmalar (g’altakli baraban, chanali baraban va boshqa) shatakchi traktordan foydalaniladi. Tasmani uncha katta bo’lmagan ta’mirlash ko’chma ustaxonalarda konveyerdan tasma chiqarib olinmasdan bajariladi. Bunday ustaxonalarda tasmani oxirini tortish uchun chigir (lebedki), silliqlash mashinkalarini zichlovchi tebratgichlarini ulanish joyini tozalash, infranurli isitgichlar, vulkanizatsiya bostirgichlari va boshq. mavjud bo’ladi.
Tasmani muhim darajada shikastlanishida u kesilib yangisiga almashtiriladi. Issiq vulkanizatsiya usuli orqali tasmaning ulangan uchastkalarini ta’mirlash eng ma’sul va ko’p mehnat talab qiladigan operatsiya hisoblanadi.
Konveyer tasmalarini ulash texnologik jarayoni tasmaning oxiri bilan tutash joyiga ishlov berish, tutashga joyni yamash va yig’ish operatsiyalarini o’z ichiga oladi.
Tasmaning oxiriga ishlov berish yo’riqnoma asosida bajariladi. Buning uchun tasmaning qiyasining burchagi belgilanadi va uning oxiri kesiladi.
Qabul qilingan shaklga muvofiq tutash joyning yuqori va pastidagi tasmaning oxiridagi tutash joy pog’onalarida qistirma soniga teng bo’lgan belgi qo’yiladi.
Tasmaning tutashgan joyiga pastki ishlov berilganda uzatmali baraban birinchi bo’lib tasmaning oxiriga yetib borishi uchun mos kelishi kerak. Ishlov berishda qistirma maxsus moslamalar yordamida 50-100 mm kenglikdagi tasmalar orqali olib tashlanadi. Tasmaning chetidagi butun uzunligi bo’yicha tutashish joyi kesiladi, qoplama qirrasi (faska) tutash joyi esa ko’ndalagiga olib tashlanadi. SHunday usul bilan olingan pog’onali tutashish bir-biriga yopishganligining to’g’riligi tekshiriladi. Keyin stulenie qistirma va razpenki tutashuv joylari metall cho’tka yoki jilvir qog’oz bilan tozalanadi, mahsulotlar siqilgan havo bilan tozalanib, yo’q qilinadi va benzinga shimdirilgan latta bilan artiladi.
Tutash joyni tozalangan sirti benzin aralashtirilgan (1 : 5 yoki 1 : 8 nisbatida) rezinali yelim bilan yupqa qilib qoplanadi. Yelimning birinchi qatlami qurigandan keyin yana shunday 3-4 marta yelimlanadi. Yelim bilan qoplangan yuzaga ko’pincha bir tomoni yelim bilan to’yingach (0,5-0,7) qalinlikdagi nam rezina yotqiziladi. Keyin bu qatlam pog’onalar bo’yicha dumalatib keltiraladi. Yelim surtilib, qurigach tutash joy yuqori pog’onadan boshlab birlashtiriladi. Har bir pog’onadagi tutashuv joyida tasmani egiluvchan holga keltirish uchun 1-2 mm tirqish qo’yiladi. Keyin tutashuv joyining o’rtasidan chetlariga g’ildirakcha yurtilib chiqiladi, vulkanizatsiyalashda havo sharchalari hosil bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi. Qoldirilgan yoriqlarga tor rezina tasmacha qoplanadi. Issiq vulkanizatsiyalash uchun tasmaga talk sepilgandan keyin apparatga joylashtiriladi. Qistirmalar soniga qarab vulkanizatsiyalash 12-55 min davom etadi. Vulkanizatsiyali zichlashda plita bosimi tutash joyda 1 MPa gacha, harorat NO- 150 °S bo’ladi. Plitani zichlash kengligi tutash joy uzunligiga teng bo’ladi, vulkanizatsiyalashda plita uzunligi bo’yicha birta qabul amalga oshiriladi, tutash joyning kichik uzunligida esa bir nechta qabul o’tkazilishi mumkin. Vulkanizatsiyadan keyin tutash joyi 75 °S haroratda apparatda sovutiladi va tasma undan chiqarib olinadi. Tasmalarni issiq vulkanizatsiya orqali tutashtirishda № 425, «Leykonat» nomli yelimdan va nam rezinada foydalaniladi.

16.10.rasm. Rezina matoli tasmalarni birlashtirish sxemasi.
Rezina matoli tasmalarni tutashtirishda sovuq vulkanizatsiyalash usuli bilan tayyorlash va tutash joylarni birlashtirishga ishlov berish amalga oshiriladi, xuddi shunday usul issiq vulkanizatsiyalashda ham qo’llaniladi. Yelimlash uchun SV-5 yelimidan foydalaniladi. 4 soatdan keyin tasmani tutashtirib bo’lgach, undagi tortuvchi moslamalar olib tashlanadi va 12 soatdan keyin esa to’liq bo’lmagan holda ishlash uchun yuboriladi. Tasma qoplamasidagi mahalliy shikastlanish so’nggi vulkanizatsiyalash bilan yamash bilan ta’mirlanadi. Buning uchun matoli qistirma topilguncha shikastlangan joy kesib tashlanadi va konturdan olingan o’lchamga muvofiq rezinali yamoq kesiladi. SHikastlangan joy tozalangandan keyin u yerga ikki marta issiq ( № 425 yelim aralashmasi va leykonata) va SV-5 yelim esa sovuq vulkanizatsiya bilan surtiladi.