Ma’ruza mavzusi: asl biriktiruvchi to‘qima

Hujayralararo modda
– tolalardan va asosiy amorf moddadan tuzilgan. 
10 mkm gacha bo‘lgan keng tolalar kollagen oqsili tutadi va 
kollagen tolalar
deyiladi. Ular parallel joylashgan kollagen fibrillalardan hosil bo‘ladi. Mikroskop 
ostida har 64 nm oraliqda ko‘ndalang targ‘illik ko‘rinadi. Kollagen tolalarning 
kimyoviy komponentlari – fibrillyar kollagen oqsil, glikozaminoglikan va 
proteoglikanlardir. Kollagen tolalar struktur hosil bo‘lishining 4 ta bosqichi 
farqlanadi:
1) molekulyar – polipeptid bog‘li kollagen molekulasi;
2) molekula usti – kollagen molekulasi protofibrillalardan hosil bo‘ladi;
3) protofibrillalar 11-12 nm qalinlikdagi mikrofibrillalardan hosil bo‘ladi;
4) fibrillyar yoki tolali – tolalarning mikrofibrillalaridan glikozaminoglikanlar 
va proteoglikanlar yordamida shakllanishi. 
12 tip kollagen farqlanadi, ular bir-biridan miqdori va aminokislotalari 
joylashishining ketma-ketligi bilan farqlanadi. 
Ularning asosan 4 tipi o‘rganilgan: 
I – xususiy biriktiruvchi to‘qimada, suyak to‘qimasida, jigar kapsulasida, oqsil 
pardada, tishda (dentin, pulpa va periodont), muguz pardada, yoy pardada 
uchraydi;
II – gialin tog‘ayda, umurtqalararo diskning fibroz xalqasida, ko‘z 
shishasimon tanasida;
III – homila terisida, retikulyar tolalar, qon tomirlar ichidagi ingichka tolalar, 
oqsil pardadagi, dentindagi, pulpadagi ingichka tolalar;
IV – bazal membranada, gavhar kapsulasida uchraydi. 
Elastik tolalar
– nisbatan ingichka 1 mkm gacha diametrda, yaxshi 
cho‘ziluvchan va avvalgi holiga engil qaytuvchi, xuddi rezina lentaga o‘xshash 
bo‘ladi. Kollagen tolalar juda pishiq, to‘lqinsimon, shuning uchun to‘qimalarning 
ozgina ozgina cho‘zilishini ta’minlaydi, lekin to‘qimalar faqat to‘g‘rilangunicha, 
shuning uchun ular siyrak biriktiruvchi to‘qimaning cho‘zilishi bilangina 
chegaralanadi. Elastik tolalar esa to‘g‘ri va harakatda cho‘ziluvchan, ular 
cho‘zilgan siyrak biriktiruvchi to‘qimaning avvalgi holatiga qaytishini ta’minlay 
oladi.