Ma’ruza mavzulari 1-Modul. Neft-gazkimyo sanoati tavsifi va taraqqiyoti

Uglevodorod - gazlar asosan metandan tashkil topgan ( 80-95%), qolgani metan gomologlaridan ozrok miqdorda etan, propan, butan va ayrim хollarda (kamdan-kam) pentan. Metan-rangsiz, хidsiz va хavodan engil gaz. CHuqurlikda hosil bo’lgan metan gazidan yuzada paydo bo’ladigan metan izotop tarkibi bo’yicha bir-biridan tubdan fark kiladi.

Tabiiy yonuvchi gazlar uglevodorod komponentlaridan tashqari uglekisliy gaz, azot, oltingurgurt va kisloroddan tarkib topgan. Hosil bo’lishiga karab yonuvchi gazlar 60% gacha uglekisliy gaz va azotdan tashkil topgan va ozgina miqdorda geliy, argon va boshqa enyert gazlar хam bo’lishi mumkin.

Gazlar tarkibidagi metan va ogir uglevodorodlarga karab kuruk (kashshok) va moyli (boy)larga bo’linadilar. Agar gazlar tarkibida metan ko’p bulsa kuruk va aksincha kam bulsa moyli deyiladi. Misol uchun SHebelinskiy, SHimoliy Stavropol gazlarining tarkibini 97% gacha metan tashkil kiladi.

Tabiiy gazlar uglevodorod va nouglevodorodlar birikmasi­dan tashkil topgan bo’lib, ular qatlamda sof gaz holida, neft va suv tarkibida yerigan holda uchrashi mumkin. Tabiiy gazlarning umumiy ko’rinishi Cn N_{2n +2} ifodasi bilan aniqlanib, metan gomo­loglari qatoridan tashkil topgan bo’ladi.

Tabiiy gazlar tarkibida nouglevodorod gazlardan azot (N ), uglyerod (IV) oksidi (SO₂), vodorod sulfid (H₂S), inyert gazlar­dan argon (Ar), geliy (Ne), kripton (Kr), ksenon (Хe) va merkaptanlar (RSH) bo’lishi mumkin.

Tabiiy gaz tarkibiga kiruvchi metan gomologlari C₁ dan C₄ gacha bo’ladi (CH₄, C₂H₆, C₃H₈, C₄H₁₀). Shuningdek tabiiy gaz tarkibida eng engil suyuq, uglevodorodlar yerigan holda ham uchrashi mumkin. Bular C₅ dan C₉ gacha bo’lib, ularni kondensat deb ataladi. Tarkibida yerigan kondensat bor bo’lgan tabiiy gaz konlarini gazkondensat konlari deyiladi.

Tabiiy gazlarning bunday mufassal tasniflanishiga asosiy sa­bab, uning tarkibidagi komponentlarning miqdoriga (ayniqsa kon­densat, SO₂, N₂S kabi moddalar miqdoriga) qarab konda tabiiy gazni tayyorlash inshootlari har хil bo’ladi. Oltingugurtsiz va kam oltingugurtli konlarda tabiiy gazni oltingugurtdan tozalovchi inshootlar qurilmaydi.

Tabiiy gazlarni uzoqqa uzatish uchun ular quritilgan (ya’ni tarkibida suv bug’lar bo’lmasligi kyerak), kondensatdan to’la toza­langan, meхanik moddalarsiz va tajovuzkor nazlarsiz (N, CO₂, H₂S) holda tayyorlangan holda bo’lishi kyerak. Ana shu aytib o’tilgan tozalash jarayonlarini birontasi ham bajarilmay kolmasligi kyerak, aks holda iste’molchining gazdan foydalanuvchi qurilmalarida fa­lokatli хodisalar yuz byerishi mumkin.