ma’ruza matnlari –MA’ruza mavzu. ENERGIYA HAQIDA ASOSIY ma’lumotlar. Reja

Kattaliklarning о‘nli darajalari. Xisob kitoblar bajarishda kо‘pincha о‘ta kichik, yoki о‘ta katta sonlar bilan ishlashga tо‘g‘ri keladi. Bunday xollarda hisobni arifmetik jihatdan sodalashtirish maqsadida sonlar о‘n sonining darajalari (10ⁿ) sifatida ifodalanadi. Bunda n daraja kо‘rsatkichi - manfiy yoki musbat son. Masalan: 0, 0000023 = 2,3 10^-6 yoki 146300000 = 14,63 10⁷ va xokazo. Musbat va manfiy darajalarning qabul qilingan xalqaro nomlanishlari mavjud:

10 ^-18 - a (atto);

10 ^-15 - f (femto);

10 ^-12 - r (piko); 10¹² - T (tera)

10 ^-9 - n (nano); 10 ⁹ - G ( Giga)

10^-6 - µ( mikro); 10⁶ - M ( Mego)

10 ^-3 - m (milli). 10 ³ - k (kilo).

2.2.Asosiy elektrik kattaliklar

Zaryad miqdori. Elektr toki zaryadlangan zarralarning tartibli xarakatidan xosil bо‘ladi. Bu zaryadlangan zarralarni metallarda asosan elektron tashkil qiladi. Elektronni aloxida zarra sifatida birinchi bо‘lib 1897 yilda ingliz fizigi Dj. Tomson kashf etgan. 1919 yilda E. Rezerford protonni, 1932 yilda esa Dj. Chedvik neytronni kashf etdi. Ushbu zarralar atomni tashkil etuvchi aloxida elementar zarralar bо‘lib ularning aniq massa va zayardlyari (neytron zaryadsiz) mavjud. Yadroda proton va neytron nuklonlarni tashkil qiladi, elektronlar esa bu yadro atrofida aylanadi (atomning Nils Bor taklif etgan planetar modeli).


Зарраларнинг массалари ва зарядлари

Зарра номи	Заряди	Массаси	Спин
Электрон	- 1, 10 ^-19 Кл	9,1 10 ^-31кг	1/2
Протон	+ 1, 10 ^-19 Кл	1,67 10 ^-27кг	1/2
Нейтрон	0	1, 67 10 ^-27кг	1/2

Zarralar massa va zaryadidan tashqari yana spin deb ataluvchi kattaligi bilan ham xarakterlanadi.

Fizika bо‘limida о‘tilgan asosiy elektrik kattaliklarni, ularning birliklari va formulasini takrorlab о‘tamiz: