Ma’ruza matni

MA‘RUZA MASHG‘ULOTLARI. 
36 
xususiyati, asosan, k o ‗rgazmali metoddan: kuzatish, namoyish qilish; so‗z metodi: hikoya, suhbat 
tushuntirish; amaliymetod: mashq, o‗yindan foydalanishni taqozo etadi. 
Наг bir metod umumiy vazifani amalga oshirishga qaratilgan yagona yo‗l bo‗lib, usullar 
yig‗indisidan tashkil topadi. Hamma usullarni shartli ravishda uch guruhga bo‗lish mumkin: 
ko‘rgazmali (ko‗rsatish), og‗zaki (savol, solishtirish, she‘r aytish, topishmoqdan foydalanish), 
amaliy (topshiriq, o‗yin, vaziyat usullari va boshq.). 
Bevosita faollashtiruvchi metodlardan tashqari bavosita metodlardan ham foydalaniladi 
(eslatish, maslahat, tanbeh berish, tuzatish). Ko‗p hollarda metod va usullardan kompleks tarzda 
foydalaniladi. Mashg‗ulot vaqtida beriladigan bilim, malaka va ko‘nikmalarni bolalar yaxshi 
o‗zlashtirib olishlari ularning hissiy holatini ko‗tarish uchun xizmat qiladi. 
Tarbiyachi o‘zining 36edagogi rejasida mashg‗ulotda foydalaniladigan usulnigina yozib 
qolmasdan, shu bilan birga uning mazmunini ham ochib yozishi kerak. Bolalarga beriladigan 
savollar qanday izchillikda berilsa, shunday yozib qo‗yish zarur. Agar tarbiyachi mashg‗ilotda 
topishmoq yoki she‘rdan parcha keltirmoqchi bo‗lsa, uning mazmunini yozib qo‗ygan ma‘qul. 
Solishtirishga o‗rgatishda qaysi buyumlardan, ularning qaysi belgisidan, qanday savollardan 
foydalanish lozimligi ham yoziladi. 
Tarbiyachining mashg‗ulotni rejalashtirishdagi ba‘zi bir usullarini ko‗rib chiqamiz. Tarbiyachi 
mashg‗ulotga tayyorgarlik ko‗rganda, albatta, yosh bolaning tafakkuri ko‗rgazmali-obrazli 
bo‗lishini e‘tiborga oladi va, asosan, mashg‗ulotda ko‗rgazmali metodlarni rejalashtiradi. Kuzatish 
metodi tarbiyachi rahbarligida kuzatilayotgan obyektni bolaning hissiy idrok qilishini ta‘minlaydi. 
Narsa va buyumlarni namoyish etish ham shunday ahamiyat kasb etadi. Ko‗p mashg‗ulotlarda, 
ayniqsa, nutqni o‗stirish mashg‘ulotida tarbiyachining hikoyasidan foydalaniladi. Bu bolalarga 
tanish bo‗lgan badiiy asardan, tevarak-atrofdagi hayotdan olingan voqea-hodisalarni tarbiyachi his-
hayajon bilan jonli, obrazli qilib bayon etishidir. 
Suhbat metodi ham rejalashtiriladi. Suhbat bolalarga awal egallagan bilimlari bilan yangisini 
bog‗lash imkonini yaratadi, shuningdek, yangi bilimlarni o‗zlashtirib olishlarini yengillashtiradi. 
Tarbiyachi mashg‗ulotlarida foydalanadigan so‗zli metodda uning ko‗pchiligini savollar tashkil 
etadi. Savollarni bolalarning bilish jarayonlari: sezgi, idrok, tafakkumi faollashtiradigan qilib tuzish 
kerak. Savollar bolalardan aqliy zo‗r berishga, sabab-natijalarni aniqlashga qaratilgan bo‗lishi zarur. 
(«Sen qanday bilib olding?», «Nima uchun sen shunday deb o‗ylaysan?», «Sizlar qanday 
o‗ylaysizlar?», «Nodira to‗g‗ri gapirdimi?», «Nima uchun buni eman daraxti deb o‗ylaysiz?», 
«Nima uchun daraxtlar hozir barg yozgan» va h.k.). Bunday savollar bolalarni mustaqil fikrlashga 
o‘rgatadi. 
Mashg‘ulotlarda muammoli vaziyatlar yaratish ham bolaning fikrlash faoliyatini kuchaytiradi, 
bilimlarni egallab olishlarini yengillashtiradi, ularning fahm-farosatli, mustaqil fikrlaydigan 
bo‗lishiga yordam beradi. 
Mashg‗ulotlarda solishtirish usulidan foydalanish insonning bebaho aqliy xazinasi bo‗lib, u 
buyumlarni yaxshiroq o‘rganish va tushunishga yordam beradi. Imkoni boricha har bir 
mashg‘ulotda obyektning o‗xshash va o‗xshamasligini solishtirish usulidan foydalanish kerak, 
ayniqsa, ikki va undan ko‗p buyumni bir-biri bilan solishtirish bolalarning fikrlash doirasini 
faollashtirishda yaxshi natija beradi. Tarbiyachi kichik guruhdayoq solishtirish usullaridan 
foydalanadi. Bunda buyumlarning farqi ko‗zga yaxshi tashlanadigan bo‘lishi kerak. Bular buyumlar 
va ular qismining katta-kichikligi, shakli, tuzilishi, rangi, tovushi, hidi va h.k.lardir. 
Kichik guruhlarda solishtiriladigan buyumlar bir-ikkitadan ko‗p bo‗lmaydi. Tarbiyachi 
solishtirishni qanday izchillikda olib borishni o‗zining 36edagogi rejasida yozib qo‗yadi. 0 ‗rta 

---