Ma’ruza matni Toshkent – 2014 1-mavzu. Kirish. Mikrobiologiya fanining maqsadi va vazifalari

Geterotroflar orasida saprofitlar qoldiq organik moddalar bilan oziqlansa, parazitlar tirik organizmlar xisobiga oziqlanadi. Geterotroflardan tashqari, avtotrof mikroorganizmlar ham bor. Bular xemosintez, fotosintez, fotoreduksin hisobiga o‘zi organik moddalar hosil qiladi. Xsmosintez protsessida SO₂ za N₂O dan orgenik modda Hosil bo‘ladi, bunda oksidlanadi (nitrifikatorlarda) yoki G‘e(ON)₃ ga aylanadi (temir bakteriyalarda). Bu protsesslarda ajralgan energiya xisobiga xemosintez protsessi amalga oshadi.
Avtotroflar N₂→N₂O gacha oksidlaydi, u tubandagi tenglama bo‘yicha amalga oshadi: 2N₂ = O₂=2N₂O + 575 kJ.
Tuproqda bulardan tashqari ham uchraydi. Bular uglerodni organik moddalardan yoki SO₂ dan oladi. Vodorod bakteriyalari molekulyar holdagi N₂ ni oksidlaydi. Bular orasida anaeroblar, fakultativ anaeroblar va aeroblar bor: Bu bakteriyalarni 1906 yilda Lebedev va Kazererlar tekshirganlar.
Vodorod bakteriyalari avtotroflar bo‘lib, rangsiz, spora hosil qilmaydi, oddiy sun’iy muxitda (tarkibida azot, aminokislotalar bo‘lganda) bemalol o‘sa oladi. Oziq muhitiga S, R, Mg, K, Sa va mikroelemsntlardan G‘e, Ni qo‘shiladi, muhit rN = 6,5—7,5 va temperatura 28—35° da yaxshi o‘sadi.
Vodorod bakteriyalari tubandagi gazlar aralashmasida tez o‘sadi: SO₂—10%, O₂—10—30%, N₂—60—80%. Reaksiya tubandagicha boradi: N₂+1/2O₂=N₂O
Fermentlardan gidrogenaza va ATF pshtirok etadi. Bu bakteriyalar uchun zarur bo‘lgan N₂ va O₂ suvning elektrolizidan, S va N chiqindi moddalardan olinadi.
Oziqlanish jarayonida fermentlarning ahamiyati katta. Chunki mikroorganizmlar turli organik moddalarni ximiyaviy ravishda parchalab, shu yo‘l bilan oziqlanadi va ba’zilari shu jarayonda nafas oladi. Mikrob parchalangan organik moddalarni qabul qilib, so‘ngra ularni o‘z hujayrasida qaytadan sintez qiladi va tanasiniig ayrim qismlarini tuzadi.
Fermentlar oziqlanish va nafas olish jarayonlarida ishtirok etib ikkiga bo‘linadi. Bu fermentlardan ekzofermentlar (ektoenzimalar), tevarak-atrofdagi muhitga chiqariladi va ikkinchi xil fermentlar endofermentlar (endoekzimalar) mikrob hujayrasining o‘zi bilan bog‘langan bo‘ladi. Mikroblar o‘z faoliyati davomida ektofermentlarni oziqlantiruvchi muhitga ajratadi, ular bakterial filtrdan o‘tadilar, murakkab oziq moddalarni (oqsillar, kraxmal, kletchatka va boshqalarni) parchalab, hazm qilish uchun tayyorlaydilar.
Endofermentlar hujayra protoplazmasi bilan mustahkam bog‘lik bo‘lib, faqat hujayra ichiga kirgan oziq moddalarni parchalaydilar va ularni hujayraning asosiy qismlariga aylantiradilar.
1898 yilda L. Pasterning shogirdi Emil Dyuklo fermentlarning nomlariga «aza» so‘zini ko‘shishni tavsiya etdi. Masalan, kraxmalga ta’sir etadigan fermentni — amilaza, yog‘ moddalariga ta’sir etuvchini — lipaza va oqsilga ta’sir etuvchini — protsinaza deb atala boshlandi. Ammo ba’zi bir fermentlarning eski nomlari ham qoldi. Masalan, oshqozon shirasining fermenti pepsin, so‘lakning fermenti — ptizlin va boshqalar. Zamonaviy biologiya sanoatida fermentlar ishlatilmaydigan korxonalar kamdan-kam.