Ma'ruza matni doc

Ривожланиши. Ланцетникнинг эмбрионал тараққиётини биринчи марта 
А.О.Ковалевский ўрганиб чиққан ва уни бошқа хордалилар эмбрионал 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

ривожланишининг оддий схематик ҳолати эканлигини аниқлаган, тадқиқот 
натижаларига кўра ланцетникларни балиқлар синфидан ажратган.
Ланцетникнинг тухумида сариқ модда кам бўлганлиги туфайли унинг 
бўлиниши тенг ва тўлиқ кечади. Аммо шунда ҳам бластула ҳосил бўлишида 
унинг остки вегетатив томонидаги ҳужайралар устки томонидаги ҳужайраларга 
нисбатан йирикроқ бўлади. Шу туфайли гаструланинг ички қавати бир мунча 
йирикроқ ҳужайралардан ташкил топади. Гаструла узунасига чузилади, 
гастропор эса тораяди, эмбрион эктодермасининг устки томонида эса медикуляр 
пластинка ҳосил бўлиб, унинг четлари аввал бурмаланади, сўнгра эса 
бирлашади. Шу тарзда ҳосил бўлган нерв найчаси, вақтинча, олдинги қисми 
(невропор) орқали ташқи муҳит билан, орқа учи (нерв-ичак найи) орқали 
гаструла бўшлиғи, яъни бирламчи ичак билан боғланиб туради. Кейинчалик 
нерв-ичак найи бутунлай йўқолади, невропор ўрнида эса ҳидлаш чуқурчаси 
ҳосил бўлади. 
Шулар билан бир вақтнинг ўзида энтодерма дифференциялана 
бошлайди: бирламчи ичакнинг орқа томонида хорда ҳосил бўлади. 
Шаклланаётган хорданинг ён томонларида эса икки қатор ичак ўсимтаси пайдо 
бўлади, у эса ўса бориб целомик халтача-метамер жойлашган жуфт қатор 
мезодерма ҳосил бўлади. Ҳар қайси целомик халтача ривожлана бориб юқори 
қисм-сомит ва пастки қисм- ён пластинкага ажралади. Сомитларнинг ички 
бўшлиғи бир-бирига қўшилмасданоқ йўқолиб кетади, ён пластьинкалар бўшлиғи 
эса қўшилиб тананинг иккиламчи тана бўшлиғи-целомни ҳосил қилади. Ён 
пластинкалардан, шунингдек қорин пардаси, ичакнинг асосий қон томирлари, 
ичак мускулатураси ва кундаланг мускуллар ҳосил бўлади. Целом деворлари 
буртишидан бармоқсимон ўсимталар шаклидаги нефридиал каналчалар 
ривожланади. Гонадалар еса тана бушлиғининг сомит ва ён пластинкага мос 
келган жойи буртишидан ҳосил бўлади. 
Бирламчи ичакнинг гастропорга (бирламчи оғизга) қарама – қарши 
учида эктодерманинг буртишидан оғиз ҳосил бўлади. 
Атриал бушлиқ даставвал тананинг остки томонида нов шаклида ҳосил 
бўлади. Ушбу новни қилувчи тери бўлмалари ўсиб ўзаро қўшилиш натижасида 
бўшлиқ ҳосил бўлиб, у тананинг орқа томонига ташқарига очилади. 
Ланцетникларнинг личинкалик даври уч ойгача давом этади. 
Ковалевский ўзининг бу хил тадқиқотларига кўра ланцетникларни балиқлар 
синқидан ажратади.