Ma'ruza matni doc

10.3 – савол. Личинка хордалилар ёки пардалилар кенжа 
типининг морфо-физиологик хусусиятлари 
Ушбу кенжа типга кирувчи организмлар жуда оддий тузилишга эга 
бўлган тубан хордалилардир. Уларнинг личинкалик даврида хордалиларга хос 
барча асосий белгилар мавжуд, аммо кўпчилик вояга етганларида эса хорда ва 
нерв найи йўқолиб кетади. Кўпчилик личинкалик хордалиларнинг танаси 
ташқаридан дилдироқ ёки тоғай моддадан тузилган қалин парда (қобиқ) - туника 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

билан қопланган. Бундай қобиқ уларни ўтроқ ёки ярим ўтроқ ҳолатда яшашга 
ўтганлигидан пайдо бўлган ва у ҳимоя вазифасини ўтайди. 
Личинка хордалилар кенжа типи ўз ичига 1500га яқин турларни олади. 
Уларнинг кўпчилигини - 1000 дан ортиқ турларини Асцидиялар
(Ascidia) синфи вакиллари ташкил қилади. 
Асцидиялар якка ҳолда ва колония бўлиб яшайди ва ўтроқ ҳолда 
денгизларда пассив ҳолда озиқланиш билан ҳаёт кечиради. Колония бўлиб 
яшовчи шакллари баъзан эркин сўзиб юриб ҳаёт кечиради. 
Вояга етган асцидия икки оғизли банка ёки бочка шаклида 
бўлиб,танасининг товон қисми билан сув туби предметларига ёпишган ҳолда 
ҳаёт кечиради. Личинкалари эса актив усулда яшайди. 
Асцидияларда хордалиларга хос типик хусусиятлардан томоқ 
деворларидаги жабра ёриқчаларининг сақланиб қолганлигини кўрсатиш мумкин. 
Шундай қилиб асцидиялар бошскелетсизларга нисбатан ҳам тубан тузилган ва 
бу тубанлик белгиларини қуйидагилар ташкил қилади: 
1) вояга етган асцидиялар ўтроқ ҳолда ҳаёт кечиришга ўтганлиги туфайли 
хорда ва нерв найидан ҳоли бўлишган; 
2) нерв системаси нерв тугунларидан ташкил топган, сезги органлари 
ривожланмаган; 
3) қон айланиш системаси очиқ тарзда тузилган (аммо уларда юрак 
ривожланган - бу прогрессив белги); 
4) асцидиялар - гермафродит организмлар, улар жинсий йўл билан 
кўпайишдан ташқари, куртакланиш йўли билан ҳам кўпаяди; 
Асцидияларнинг ҳам эмбрионал тараққиётини илк бор А.О.Ковалевский 
ўрганиб чиққан. Натижада асцидиялар личинкалари билан ланцетниклар 
личинкалари ўртасида бирмунча ўхшашлик бўлиши (хорда ва нерв найининг 
ривожланиши) ни аниқлаб, уларни ҳам хордалиларга хос ҳайвонлар эканлигини 
исботлаб берган.