Ma'ruza matni doc

Тери қопламлари. Умуртқалиларнинг териси эктодермадан ҳосил 
бўлган кўп қаватли эпидермисдан иборат ташқи қаватдан ва мезодермадан пайдо 
бўлган чин тери-кориум (кутис) дан иборат бириктирувчи тўқимали қалин ички 
қаватдан тузилган. 
Тери эпидермисининг пастки қатлами доимо фаолиятда бўлиб, унда 
янги ҳужайра қаватлари ҳосил бўлиб туради. Эпидермисда турли тери безлари 
мавжуд. Шох тангачалар, плакоид тангачаларнинг эмал қавати, патлар, жунлар, 
тирноқ ва туёқлар эпидермиснинг маҳсулоти ҳисобланади. Терининг асосий 
қисмини ташкил килувчи чин тери - кориумдан суяк тангачалар, тери скелети, 
яъни суяк қопламлар (тошбақаларда, тимсоҳларда), буғуларнинг шохлари пайдо 
бўлади. 
Ҳаракат органлари. Тубан хордали ланцетникларда яхши тараққий 
этган мускулларнинг ёрдамида чувалчангсимон ҳаракатланади. Умуртқалиларда
тоқ ва жуфт сузгич қанотлар, жуфт оёқлар ва қанотлар ҳаракат органлари бўлиб 
ҳисобланади. 
Ички скелети ўқ ва бош скелетга ҳамда бошқа қисмларга ажралади. Ўқ 
скелет бирламчи сув ҳайвонларида гавда ва дум қисмлардан,бирламчи ер 
ҳайвонларида эса бўйин, кўкрак, бел, думғаза ва дум қисмлардан иборат. 
Бошскелетлиларнинг 
бирмунча 
тубан 
гуруҳларида 
умрбод, 
қолганларида эса фақат уларнинг эмбрионларида ички ўқ скелет бириктирувчи 
тўқимали қин билан ўраб олинган хордадан иборат. Айрим тубан 
умуртқалиларда хорда устида муртак шаклдаги умуртқа поғоналари пайдо 
бўлади. Лекин улар ўқ скелет вазифасини ўташга қодир эмас. Хорда 
энтодермадан пайдо бўлади ва у ҳеч вақт сегментлашмайди. Филогенезда ва 
эмбрионал ривожланишда кейинчалик хорда ўрнида тоғай ёки суяк 
элементлардан ташкил топган кўпчилик ҳолларда (қушлардан ташқари) бир-
бири билан ҳаракатчан туташган умуртқа поғонаси ҳосил бўлади. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

Умуртқаларнинг бир-бирлари билан туташган майдончаларидагина хорда 
қолдиқлари сақланиб қолади. Тоғай ёки суяк элементлардан ташкил топган ички 
скелет мезодерманинг маҳсулоти бўлиб ҳисобланади. Умуртқалиларнинг бош 
скелети мия қутисидан ва висцерал скелетдан иборат.