Ma’ruza №8. Yuk tashish, yuklash-tushirish va maxsus transportlar

Kichik gabaritli yuklagichlar qo‘l mehnatini mexanizatsiyalashtiruvchi yuqori samarador vositasi hisoblanadi, ayniqsa tor sharoitlarda. Shuning uchun keyingi yillarda qurilishda keng joriy qilinayapti.
Mavjud kichik gabaritli yuklagichlar o‘shash tuzilish sxemasiga ega bo‘lib (4.25-rasm) unga rama, dvigatel gidrohajmli transmissiya, ishchi jihozlar, boshqarish tizimi va mashinistning ish o‘rnidan iborat.

4.24-rasm. Bir cho‘michli yuklagichlarning almashlab ishlatiladigan ish jihozlari va osma uskunalari: I − normal cho‘mich; 2− kattalashtirilgan cho‘mich; 3 - kichraytirilgan cho‘mich;
4 − ikki jag‘li cho‘mich;5 − skeletsimon cho‘mich; 6 − yonidan ag‘dariladigan cho‘mich;
7 − ag‘darish balandligi oshirilgan cho‘mnch; 8 − majburan ag‘daradigan cho‘mich;
9 − buldozer og‘dirgichi; 10− ekskavator; 11 − greyfer; 12 − yuk vilkalari; 13 − kran; 14 −jarli qamragich; 15 − ustun va ustunqoziqlar uchun qamragich; 16 − plugsimon qor tozalagich; 17 − rotorln qor tozalagich; 18 − kundakov; 19 − kundakov- yig‘ishgirgich. 20− asfalt sindirgich.
Ayrili yuklagichlar – universal mashina bo‘lib yuklash-tushirish, yuklangan materialni uzoq bo‘lmagan masofalarga tashish, ochiq va usti berk maydonlarda va qattiq qoplamali yo‘llarda donali va paketlangan yuklarni taxlashda keng qo‘llanadi.
Ular seriyali avtomobil qismlaridan foydalanib tayyorlanadi, bir xil tuzilishga ega, bir xillashtirilgan va almashtirilib ishlatiladigan ish qismlari: yuklash-tushirish, quzg‘atish va turli xil donali, idishlarga solingan va uzun o‘lchamli yuklarni (quvurlar, xodalar, konteynerlar, qurilish bloklari va boshqalar) omborlarga joylash va taxlash uchun ishlatiladigan ayrilar va maxsus qamragichlari, sochiluvchi va bo‘lakli yuklar uchun cho‘michlar; turli xil qurilish konstruksiyalari va uskunalarni katta bo‘lmagan balandlikka ko‘tarish, montaj qilish ishlarini bajarish uchun mo‘ljallangan yuk strelalari (blokli va bloksiz) bor. Almashtiriladigan ish qismlari yuklagichning old yoki yon tomoniga joylashgan vertikal gidravlik yuk ko‘targichlarga osiladi.
Uzatmaning turiga qarab ayrili yuklagichlar ichki yonuv dvigatelidan harakatga keluvchi avtoyuklagichlar va uch fazali tok yoki batareyadan harakatga keluvchi elektryuklagichlarga bo‘linadi.
Avtoyuklagich (4.26-rasm, a) oldingi yetaklovchi g‘ildiraklar 2, ketingi boshqariluvchi g‘ildiraklar 6, frontal gidravlik yuk ko‘targich 3, almashtiriladigan ish jihozi 1, posangi 5, ichki yonuv dvigateli 4, yuklagichni harakatga keltiruvchi mexanik avtomobil transmissiyasi, yuk ko‘targichning gidrosistemasi va boshqarish qismlaridan iborat. Posangi yuklagichning xususiy va yuk bilan harakatlanishida turg‘unligini ta’minlaydi. Avtoyuklagichning asosiy ish jihozi — uning ayrilari hisoblanadi va yuk ko‘targichning ko‘tarish karetkasi 13 ga mahkamlanadi (4.26-rasm, б).

4.26 -rasm. Vilkali avtoyuklagich:
a − umumiy ko‘rinishi; b − yuk ko‘targichning sxemasi.
Yuk ko‘targichning asosiy ramasi ikkita ikki tomonlama harakatlanuvchi gidrosilindrlar yordamida vertikal tekislik bo‘ylab o‘z holatini o‘zgartirishi mumkin: yukni yaxshiroq yuklash uchun oldinga “o‘zidan” 3.. .5° gacha va yuklangan yukni tashish paytida turg‘unligini mustahkamlash uchun orqaga “o‘ziga” turdagi harakatlar beriladi.