Маъруза 1: Кириш. Карьер атмосферасининг таркиби ва унга қўйиладиган талаблар. Карьер атмосферасини ифлосланиш омиллари

Расм 3.5 Чангни жадал ҳосил бўлишини g портлаш моддаси q ни
солиштирма харажатига боғлиқ графиги.

Бунда чангни ажралиш жадаллашиши ошишини сабабларидан бири, бу заряд узунлигини ошишидир. У юзада портлаш воронка олдиндан очилишини, атмосферага газни эркин чиқиши ва чангни жадал чиқишига олиб келади.

Чангни ажралишига кон жинсини сув билан намланиши катта таъсир қилади. қудуқда сувни 0,5 дан 13,5м гача ошиши билан ажралаётган чангни сони 1,5-2,5 баробарга қудуқ портлатиши билан солиштирилганда камаяди.
Карьерлардаги ҳавони чанг бўлишини катта портлаш ишида камайтириш бир қанча техналогик чора тадбирларни қўлланиши билан эришиш мумкин, булар сув чанг йўқотгичи ва сунъий шамоллатишдан иборат.
Техналогик чора-тадбирлардан бўлган чанг сўндиришни қўллаш билан портлаш ишларини такомиллаштириш ёрдамида камайтирилиши мумкин. Бу йўналишдан бири портлаш моддасини солиштирма харажатини камайтиришдир. Бунда заряд контактида ва қудуқни деворида кон жинсини майдаланишини майда бўлиб кетишини камайтиради. Иккинчи йўналиш, бу кон массасини олинмасдан сиқилган ҳолатда портлаш ишларини олиб боришдан иборат. Бунда қолдирилган майдаланган массивни кенглиги 25-30м дан кам бўлмаслиги керак, худди шунингдек катта поғоналарда сиқилган ҳолатда ҳам портлаш ишида чангни камайтириш мумкин. Бунда иккинчи чанг газ булутининг ҳажми кескин камаяди, бу билан бу ҳолатдан тезда тарқалиб кетади. Чангни сўндиришни қудуқда ҳаво ўрталиғини қўллаш ёрдамида ҳам чангни камайтиришга эришилади.
Чангга қарши курашни сув ёрдамидан фойдаланиш портлаш олдидан ҳамда жараёнда ва ундан кейин қўлланиши мумкин. Бунда массивни олдиндан намлаш, сувли қудуқ, сув билан тўлдирилган портлаш моддаси, сув пасталари ва бошқа усуллардан фойдаланилади.
Массивни олдиндан намлаш ёки чанг сўндирувчи қўшимчалар, тўғридан-тўғри портлатилаётган блокка ишлатиши олдин ўтирган чангни, учишини камайтиришга ёрдам беради. Бундаги тахминий сув харажати 1м² 10 л га яқинни ташкил қилади.
Сувли қудуқ ташқи, ички ва биргаликдагиси бўлинади. (Расм 3.6) Ташқи сувлашда сув қудуқларни оғзига яқин жойга жойлантирилади. У битта қудуқ устида бир нечта сиғим ёки қатор қудуқларда жойланиши мумкин. Сувни ушлаш учун энг яхши сув чиқазмайдиган материал бу полиэтилин идишидир. Ташқи сувли тузулишидан биттаси, бу ВНИИБТГни таклифидир (Расм 3.5,3.6).