Маъруза 1: Кириш. Карьер атмосферасининг таркиби ва унга қўйиладиган талаблар. Карьер атмосферасини ифлосланиш омиллари

Ҳаво ҳаракати схемаси. Карьерни конвектив схема шамоллатишида (расм 15.1) иссиқ ҳаво массаси юқорига тик кўтарилмайди, поғоналар бўйича ҳаракатланади қисилиш самараси натижасида совуқроқ масса эса пастлашади. Бунда карьердан кўтарилувчи ҳаво ҳажми баландлик бўйича ошиб боради. Конвектив оқим қуввати карьерни поғоналарининг жуда ҳам юқорисида кузатилади.

Расм 15.1 Конвектив шамоллатиш схемасидаги карьердаги

ҳаво ҳаракати

Ҳаво ҳаракати тартиби ва тезлиги карьер бортлари бўйича юқорисига кўтарилувчи ҳаво массасини ўсиши билан, унинг ҳаракат тезлиги баландлик бўйича ошади. Тезликнинг максимал қиймати карьер бортининг юқори қошида кузатилади. Улар карьер чуқурлиги 100-200 м да 1,5 м/с га етиши мумкин.

Конвектив оқимни горизонтдаги ташкил қилувчи тезлиги (м/с) қуйидаги формула билан аниқланади.

U=0.55K₁

Бу ерда К₁-поғоналарни таъсир қилиши бўйича оқимни секинлашишини ҳисобга олувчи коэффициент; g-эркин тушиш тезланиши, м/с²; -карьер бортини қиялик бурчаги, град; h-конвектив оқимдаги ҳаво ҳаракатини тезлигини юза чуқурлигида аниқланади, м; t_n-h xeқehkbrlfub карьер борти қиялиги юзасидаги температураси градиус; t_b-ер юзасидаги ҳаво температураси, градиус; -бор температура градиенти, градус/м.
Карьердаги ҳавонинг конвектив ҳаракати бўлишининг асосий сабабларидан бири, илгари айтиб ўтганимиздек, карьер бортларини қуёш радиацияси билан қиздирилишдан иборат. Бу ҳолат кундуз куни ҳосил бўлади. Бунда шимолий борт жанубга нисбатан кўп қизийди, бунинг натижасида шимолий борт бўйича юзага катта масса ҳавоси ҳаракатланади, улар тезлиги жанубий борт ҳаво оқим тезлигидан юқоридир.
Мана шундай иссиқлик манбаи бўлганда, маъдан ёнғини ҳисоблаб, карьер бортларини қизиши экзоген бўлиб, ҳавонинг конвектив ҳаракати кечаю-кундуз бўлиши мумкин. Карьердаги ҳаво ҳаракатини аэродинамик тартиби конвектив схемадаги шамоллаш мустаҳкам эмаслигидадир. Ҳаракат тезлиги катта бўлмаганида у ломинардир, юқорироқ оқимда катта бўлмаган турбулентлик режимда ҳосил бўлиши мумкин.
Карьердан зарарлиларни чиқариш, кўтарилувчи ҳаво оқимида олиб борилади. Бунда зарарлиларни сони оқимда, уни юзасига яқинлашганда қушимча зарарлиларни юқори поғоналарда кон ишларини олиб боришда қўшилиши билан кўпайиб боради.
Конвектив схемада шамоллатишда, карьерни атмосферасини ифлосланишга асосий таъсир ички манъбадан зарарлиларни ажратилишни таъсири бўлади, бу бурғулаш ишлари, экскаватор ишлари ва бошқалардир. Бу манъбаларда асосан подаетерен карьерни шамол келадиган томони, ҳаво оқимини катта бўлмаганлиги туфайли зарарлилар тўплами катта бўлиши мумкин. Ташқи манъба карьерни атмосферасини ифлослантирмайди; зарарлилар улардан ажралаётган карьерга фақат совуқ ҳаво массаси билан кириши мумкин. Мана шу зарарли тўплам бу массада, одатда, ҳаводаги карьерга кирувчи оқимга нисбатан кам.