Маъруза 1: Кириш. Карьер атмосферасининг таркиби ва унга қўйиладиган талаблар. Карьер атмосферасини ифлосланиш омиллари

Расм 10.1 Шамолнинг йўналиши бўйича карьерни яхши шамоллатиш учун уни режада жойланиши
Расм 10.1 дан кўриниб турибдики, ОАВ рециркуляция ҳажм ҳудудида ҳаво алмашиш ОВСД худудидаги тўғри ҳаракатдагига нисбатан кам жадаллашади, солиштирилганда катта эмас. Режада рециркуляция майдон ҳудуди (штрихланган жой) карьерни тахминан ярим майдонини ташкил қилади. Карьерни қисқа ўқи бўйича асосий шамол йўналишида белгилаш (расм 10. 1 б) рециркуляция ҳудудининг ҳажми О^|А^|А^||В^||, тўғри оқим ҳудуди О^|А^|С^| ҳажмидан катта. Кўрилаётган карьерни режадаги рециркуляция майдон ҳудуди (штрихланган ер) карьерни умумий майдонини 70-80% ни ташкил қилади. Бунинг натижасида карьерда ҳаво алмашиш ёмонлашади.
Кўриниб турибдики, мана бу ҳаво алмашишни жадаллашиш усули фақат режада чўзилган карьерлар учун қўлланилади. Унинг қўлланиши мумкинлиги конни режадаги ва релеф ерида карьерларни белгилаш ўлчамлари билан чегараланган.
Карьер ўлчамлари. Карьерни тегишли ўлчамини танлаш унинг атмосферасида ҳаво алмашишни яхшилашга ёрдам бериши мумкин. Карьернинг чуқурлигини шамоллатишга катта таъсири бўлади. Карьер қанчалик катта бўлса, ҳаво тезлиги шунчалик кичик бўлади, шундай бўлгандан кейин карьерда ҳаво алмашиниши ёмонлашади.
Ҳаво алмашиниши жадаллашиши карьерни чуқурлигини Н уни узунлигига L шамол йўналиши таъсирини нисбатига боғлиқ. Бошқа тенг шароитда қанчалик Н/L нисбат кам бўлса, шунчалик карьер текисликка яқин бўлади ва шамоллатиш яхши бўлади. Битколов Н.З карьерни кичик деб ҳисоблайди, агарда Н/L<=0.1 дан кичик бўлса, ўртача чуқурликда 0.1< Н/L<0.2 ва чуқур агарда Н/L>=0.2 дан катта бўлса. Расм 10.2 карьерни икки даврда ишлаб чиқариш кўрсатилган: Н₁/L=0.1 ва Н₂/L=0.2 кўриниб турибдики Н/L нисбатни ўсиши билан карьернинг ҳамма катта бўлаги рециркуляция ҳудудини эгаллайди (штрихланган худуд), Н/L=0.3 да карьернинг ҳамма пастки горизонтлари мана шу ҳудудга киради.
Карьер бортининг қиялик бурчаги ва профили. Карьерда ҳаво алмашишга бортларни ётиш бурчакларини камайиши етарли таъсир қилади. Карьер бортини қиялик бурчагини ₁ дан ₂ га камайиши рециркуляция ҳудудини ҳажмининг АОВ қийматга камаяди (расм 10.3).