Ma’ruza №1 Kirish. Avtomatika asoslari fanining maqsadi va vazifalari. Reja

Ob’ektga yuklama. Ob’ektdan ishlab chikarish yoki boshka extiyojlar uchun olinayotgan maxsulot yoki energiya mikdoriga yuklama deb aytiladi. Ob’ektga yuklamani o‘zgarishi jarayonni boshqarishga ta’sir kiladi.

Rostlanuvchi ob’ekt sig‘imi. Ob’ektda ushbu dakikadagi bor bulgan, maxsulot yoki energiya mikdoriga ob’ektning sig‘imi deb aytiladi. Sig‘im ob’ektni maxsulo yoki energiya mikdorini yigish kobiliyatini xarakterlaydi va ob’ektni inersiya xususiyatini xam ko‘rsatadi.

Ob’ektlarning o‘z-o‘zidan muvozanatlanish xususiyati (svoystvo samovo‘ravnivaniya). Uzidan uzi muvozanatlanish xususiyatiga ega bulgan ob’ektlarda balans xolati buzilsa, ya’ni kelayotgan modda (issiklik) mikdori ketayotgan modda (issiklik) mikdoriga teng bulmay kolsa, tashki ta’sirsiz bu balans yana tiklanadi (ya’ni rostlagichsiz). Bunda rostlanuvchi parametr bir muvozanatlangan kiymatdan ikkinchi muvozanatlangan kiymatga utadi. Misol tarikasida gidravlik idishni kuraylik (rasm-7).

7– Rasm

Ob’ektning dinamik xususiyatlarini uning o‘tish jarayoni grafigidan ko‘rish mumkin. O‘tish grafigidan ko‘rinib turibdiki, gidravlik idishning chiqish parametri muvozanatlangan boshlangich kiymatdan (Nb) yangi muvozanat kiymatga o‘tayapti (Nyam). Bu gidravlik idish muvozanatlanish xususiyatiga ega bulgan bir sig‘imli ob’ekt bulib, uning o‘tish grafigi eksponenta kurinishida buladi. Eksponenta shunday xususiyatga egaki, uning ixtiyoriy nuktasidan utkazilgan urinma parametrning (N) potensial chizigiga (Nyam) bir xil vaktda yetib boradi. Bu vakt rostlash ob’ektining o‘zgarmas vakti deyiladi.

Bundan tashkari o‘tish grafigidan jarayonning o‘tish vaktini xam aniklash mumkin. O‘tish vakti deb rostlanayotgan parametrning bir muvozanat xolatidan ikkinchi muvozanat holatiga o‘tish vaktiga aytiladi.

O‘z-o‘zidan muvozanatlanish xususiyatiga ega bulmagan ob’ektlardagi jarayonlarni boshqarish o‘z-o‘zidan muvozanatlanadigan ob’ektlarni Boshqarishdan murakkab bo‘ladi.