Маъруза 1 Электр юритмага оид умумий маълумотлар, унинг вазифаси ва тузилиши

Ўзгармас ток электр юритмаларини тормозлаш
Электр энергияни тармоққа қайтариш усули.
Тармоққа уланган электр двигател схемасини (1-расм а) ўзгартирмасдан, электр энергияси оқимининг йўналишини ўзгартирилса, у генератор ҳолатига ўтади. Бунинг учун электр двигателга ишчи механизм томонидан актив статик момент қўйилган бўлиши керак. Шу моментнинг таъсири остида электр двигателнинг тезлиги ω, салт юриш тезлиги ω₀ дан ошади. ω=ω₀ ва э.ю.к. Е=сФω, миқдори тармоқ кучланишидан катта бўлади.



1-расм. Электр энергияни тармоққа қайтариш усули.
Натижада электр двигателнинг якор токи йўналишини ўзгартиради.

Электр юритма ва механизм тизимининг потенциал ёки кинетик энергияси электр энергияга ўзгартирилиб тармоққа қайтарилади.
Электр юритманинг электромеханик тавфиси ифодаси қўйидаги кўринишда бўлади:

ва графиклари II ёки IV квадрантида жойлашади. (1 расм б)
Бу усул масалан оғир юкларни пастга бирдай тезлик билан тушириш учун қўлланилади.

Динамик тормозлаш усули.

Электр тармоққа уланиб, ишлаётган электр двигателнинг қўзғатиш чўлғамини узмасдан якор чўлғамини тармоқдан узиб ташқи қаршиликка улаб қўйилади.(2-расм а). Электр двигател якорида ва ишчи механизмнинг харакатланаётган массаларида тўпланган кинетик энергия ҳисобига айланишда давом этади, бу энергияни электр энергиясига ўзгартиради ва генератор ҳолатига ўтади. Бунда кучланиш U=0 бўлгани учун э.ю.к. Е таъсири остида ток I_я йўналишини ўзгартиради. Ҳосил бўлаётган электр энергияси ташқи R_т қаршиликни қизитишга сарфланади. Бу усул электр двигателни тўхтатиш учун қўлланилади. Двигател электромеханик тавсифи ифодасини қўйидаги кўринишда бўлади:

ва графиклари II ёки IV квадрантада жойлашади. (2 расм б)

2-расм. Динамик тормозлаш усули

Алмаштириб улаш усули

Бу усул икки йўл билан амалга оширилади.

а) Электр двигател қўзғатиш токининг йўналишини ўзгартирмасдан, якор чўлғамининг қутблари алмаштирилади. Кучланишнинг йўналиши ўзгаради.(3-расм а) Тўпланган кинетик энергия ҳисобга дастлаб электр двигателнинг тезлиги ўзгармайди, якор токининг қиймати камая бориб, йўналиши ҳам ўзгаради.

Кучланиш ва э.ю.к йўналишлари мос тушганлиги учун уларнинг қийматлари қўшилади. Якор токининг қийматини чегаралаш учун қўшимча R_қ қаршилик уланади. Токка пропорционал бўлган, харакатга қарши йўналган тормозловчи момент таьсири остида электр юритгичнинг тезлиги камайиб нолга тенглашади. Электр двигателни тўхтатиш учун, тармоқдан узилади. Акс ҳолда унинг айланиш тезлиги тескари томонга ошиб боради. Харакат йўналиши билан э.ю.к ҳам йўналишини алмаштиради ва кучланишга тескари бўлади. Электр двигател яна юритгич ҳолатига ўтади. Юритгич электромеханик тавсифи қуйидаги кўринишда бўлади:

графиги эса II ва III квадрантада жойлашади. (3-расм б)





3-расм. Қутбларни алмаштириб улаш усули.