Ma’ruza-1 : Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning hozirgi zamon mazmuni tarkibiy tuzilishi va vazifalari

[

.

5]

   

         Tizim (sistema) tushunchasi yanada murakkabroq bo’lib, uning o’ziga xos talab 

va shartlari bor. Jumladan, tizim tarkibdan yoki "tizimcha"dan  tashqi topishi, 

pog’onasimon ierarxiyali bo’lishi, mustaqil faoliyat ko’rsatish  tashqi topish, 

pog’onasimon ierarxiyali bo’lishi, mustaqil faoliyat ko’rsatish, turg’unlik, boshqaruv 

kabi xususiyatlarga ega bo’lmshi kerak.    

Biroq, shunga qaramasdan, iqtisodiy rayon hududiy majmua va hududiy 

tizimlardan unchalik uzoq emas. CHunki, iqtisodiy rayon mamlakat hududining 

ma’lum bir xo’jalik tarmog’iga (yoki tarmoqlariga) ixtisoslashgan va bu jihatdan 

qo’shni, tutash hududlardan farq qiluvchi, umumiy  tashqi landshaft shakliga ega 

bo’lgan qismidir. U yaxlit  tashqi makon sifatida hududiy tizim ma’nosini anglatadi. 

Shunday qilib, rivojlantirish ilmiy tadqiqot jarayoni, usul, rayon esa uning 

natijasi, obьektiv borliqdir. N.N.Baranskiy, V.M.CHetirkin kabi buyuk olimlar 

rivojlantirishni umumgeografik metod sifatida e’tirof etganlar, uning ko’p sonli va 

turli hodisalarni bir tartibda keltirishda, real geografik voqelikni aks ettirishda eng 

muhim vosita ekanligini e’tirof etganlar. 

Iqtisodiy rayonning hududiy tizimga yaqinligini yana bir tomoni shundaki, u 

ayni vaqtning o’zida ham ichki, ham tashqi xususiyatga ega. Agar tizim-tarkib 

uslubiyoti nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, iqtisodiy rayon tashqi jihatdan, ya’ni 

"yopiq" tizim shaklida asosan bir hillik landshaftdir, ichki jihatdan yoki "ochiq" tizim 

shaklida esa u turli-tuman, ichki tafovutlarga boy hududiy birlikni anglatadi. 

Binobarin, mamlakatni ma’muriy rivojlantirish bilan uni iqtisodiy rivojlantirishni 

to’g’ri yo’lga qo’yish muhim siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy muammodir. Shu jihatdan 

ham araganda,  tashqi rivojlantirish va iqtisodiy rayonlar o’z ilmiy va amaliy 

ahamiyatini saqlab qolaveradi.