Ma’ruza-1 : Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning hozirgi zamon mazmuni tarkibiy tuzilishi va vazifalari

 

       

 

Tayanch so’z va iboralar

:  geoiqtisod,  mamlakat,  rayon,  jamiyat  taraqqiyoti,     

an’anaviy iqtisodiy geografiya, makon, shtandort nazariyasi, ishlab chiqarish 

kuchlarining joylashuvi, ishlab chiqarish kuchlari, sub’ekti, iqtisodiy kategoriya, 

ijtimoiy hayot, xudud, xususiyat, majmua,   

 

 

 

Jamiyat rivoji bilan uni o’rganuvchi fanlarning tadqiqot ob’ekti ham 

murakkablashib va takomillashib boradi. Bu tabiiy va o’z-o’zicha qonuniy holdir. 

Jumladan, iqtisodiy geografiyaning ob’ekti avvallari ma’lum bir mamlakat yoki 

rayonning xo’jalik va aholisi, ishlab chiqarish kuchlarining joylanishidan iborat 

bo’lgan bo’lsa, keyinchalik u xo’jalik va aholining xududiy tarkibi yoki tizimi, 

hududiy ijtimoiy-iqtisodiy majmualar (komplekslar) shaklini oldi. Shunga muvofiq 

ushbu fanning vazifasi ham o’zgarib bordi. Chunonchi, ilgari asosiy e’tibor qaerda 

nima borligini o’rganishga qaratilgan bo’lsa, hozirgi kunda esa nima uchun u yoki bu 

voqelik aynan shu joyda vujudga kelganligini ilmiy asosda izoxlab va baholab 

berilishi talab, qilinadi. Bunday qonuniyatlarni chuqur anglash fanning amaliy 

(konstruktiv) ahamiyatini yanada oshiradi. Chunki, u endi turli yiriklikdagi hududiy 

ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning taxlilidan ularning tashhisiga, undan esa bashorat va 

boshqarish darajasiga ko’tarilmoqda. 

Geografiya fani ikki asosiy qismga bo’linadi: tabiiy geografiya va inson 

geografiyasi. Bu ikki qism o’xshash bo’lib, ikkalasi ham fazoviy manzaradan 

(ko’rinish) foydalanadi hamda ikkalasi ham hududni o’rganish va bir hududni 

boshqasi bilan solishtirishni o’rganadi.

1 

"Iqtisodiy geografiya" tushunchasi M.V. Lomonosov tomonidan 1760 yildan 

ishlatila  boshlagan bo’lsada,  iqtisodiy geografik tasavvurlar  insoniyatning 

o’zlashtiruvchi  tashqiot bosqichidan boshlangan. Birinchi yirik ijtimoiy mehnat 

taqsimoti dehqonchilikdan chorvachilikning ajralib chiqishi, hamda uning ishlab 

chiqaruvchi  tashqiotga o’tishi, sug’orma dehqonchilikning "Buyuk" tarixiy daryolar 

va O’rta Dengiz sohili bo’ylarida yuzaga kelishi, ikkinchi yirik ijtimoiy mehnat 

                                         

1