Маъруз бошқариш тизимига кириш режа: 1

Рақамли техника элементи

Рақамли сигналлар тизими, импульсли тизим каби қатор устунлигига эга, бу тизим ташқи турткидан яхши ҳимояланган, бу сигналлар бир-биридан фарқ қилади. Рақамли сигналлар шартли равишда 1 (бир, ёки мантиқий [1] [ха]) ва 0 (нол,ёки мантиқий нол (йўқ)) белгиланади. Бу ерда “1” ва “0” бу синволлар, қиймат эмас.

Масалан <<1>>1 деб 5 вольтдан юқори 6,7,8 В тушунишимиз мумкин. Сигнал 5В дан кам бўлса, 0 деб қабул қилинади.
Ҳар бир дискретли ва рақамли сигнал тизими иккилик саноқ тизими (“о” ва “1”) ёрдамида сўз сифатида берилади. Иккилик саноқ тизими n разрядли умумий сони 2ⁿ бўлади. Масалан рақамли телефон сўзлашувида 256 квонтавания ишлатилиб, саккиз разрядли иккилик саноқ тизими қўлланилади. Умумий ҳолда рақамли сигнал кодли ахбoрот дейилади ёки кодли сўз дейилади. Кодли информатсияни қайта ишлаш учун мантиқий амаллардан фойдаланилади.
Мантиқий элементлар
Мантиқий элементлар – бу шундай қурилма-ки, у битта мантиқий амални бажаради. Мантиқий элементлар автоматлаштириш тизимларида табиатнинг физик ҳодисаларини ва хусусиятларини ифодалайди. Мантиқий элементлар - ярим ўтказгичлар, интеграл микросхемалар ёрдамида тавсифланади. Саноатда турли мантиқий амалларни бажарувчи К155 , К555, К1533 ва ҳ.к қурилмалар тайёрланади. 7-3 – расмда элементар мантиқий қурилманинг шартли белгилари кўрсатилган.
Ҳар қандай мантиқий функцияни И , Или, Не мантиқий амал ёрдамида бажариш мумкин. Бу амаллар элементар амаллар дейилади ва бу амалларни бажарувчи қурилмалар элементар амалларни бажарувчи қурилмалар дейилади.

7-3 – расм Мантиқий қурилмалар.

Мантиқий элементлар тўғри тўртбурчак шаклида ифодаланади. Кириш (х) ва чиқиш сигналлари (у) чизиқ билан кўрсатилиб ифодаланади. Тўғри тўртбурчакда мантиқий амал белгилари 1-Или , 8-U_R билан белгиланади.

Агар b-чиқиш сигнали кичик айлана билан белгиланса, у ҳолда қурилма инкор операцияни (инверсия) бажаради. 7-3 Расмда кириш қийматлар х ва чиқиш қиймат y билан белгиланган таблица 1 кириш қийматларининг (х1,х2) ўзгаришига тўғри келадиган чиқиш (e) қийматлар тўплами келтирилган. Бу таблица ҳақиқат таблицаси ёки ўтиш таблицаси дейилади.

или Х1 Х2 y 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1

u Х1 Х2 y 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1

не Х y 0 1 1 0

Таб 1
Таблицада кўриниб турибдики Х, Y қабул қилинадиган қиймати 0 ва 1. Мантиқий амалларда кириш қийматлар “n” бўлиши мумкин, чиқиш битта бўлади. Мантиқий амалларда кириш ва чиқиш сигналлар физик катталик бўлиб (электр кучланиш ёки потенсиал) бу сигналлар абсолют қиймат шарт эмас (0 ёки 1) нисбий қийматлар юқори (Н) (инг. hing - юқори) ва қуйи (L) (инг.Lоw-қуйи) қабул қилиш мумкин.
Мантиқий функция қайси соҳада ишлатилишига қараб, турли функциялардан иборат, лекин ҳамма мантиқий амалларни 3та, базиc элемент И, Или, Не элементлар орқали ифодалаш мумкин. Шу сабабли энг содда элементлар И, Или, НЕ орқали И-НЕ ва Или-НЕ кўринишда ифодаланилади,ва бу элементлар базовий элементлар дейилади.

И-НЕ

Или-НЕ

7.4-Расм. Базовий мантиқий элементлар.
Жадвал-2
Или – НЕ ва И-НЕ мантиқий элементлар ўтиш қийматлари келтирилган.

Мантиқий элементлар ёрдамида қайта ишланган ахборотни (у) ёзиб қўйиш ва сақлаш учун ҳотира (триггер ва регистр) керак бўлади.