Marketing tadqiqotlari

3.  Tovarning hayot davri tahlili. 
 
Bozorga kirib qolgan tovar o'ziga xos tovar hayoti bilan yashaydi. U marketingda tovarning 
hayotiy davri (THD) deyiladi. THD kontseptsiyasi har qanday mahsulot, qanchalik ajoyib iste`mol 
xususiyatlariga  ega  bo'lmasin,  ertami,  kechmi  mukammalroq  tovar  tomonidan  bozordan  siqib 
chiqarilishiga asoslanadi. Amaliy faoliyatda THDning diapazoni ancha keng  - bir kunlik tovardan 
uzoq  yashovchi  tovargacha.  Lekin  abadiy  tovar  yo'q  va  bo'lishi  mumkin  emas.  Chunki  ertami-
kechmi  tovar  sotilishidan  olinadigan  foyda  talabning  kamayib  ketishi  tufayli  shunchalik  tushib 
ketadiki,  keyingi  sotish  daromadsiz  bo'lib  qoladi.  THD  kontseptsiyasi  birinchi  bor  amerika 
marketologi T. Levitt tomonidan 1965 -yilda ta`riflangan edi. 
Ushbu nazariyaning mohiyati shundan iboratki, tovar o'ziga xos tirik organizm va unga xos 
bo'lgan muayyan ketma-ketlikdagi rivojlanish bosqichlari: rivojlanish - tug'ilish - etuklik - qarilik - 
o'lim  bilan  tasvirlanadi.  SHunga  o'xshash  holda  tovarning  hayotiy  davri  egri  chizig'ida  quyidagi 
bosqichlar farqlanadi:  ishlab chiqish bosqichi (tovarning o'zi hali yo'q, shuning uchun grafikda bu 
bosqich  tartib  raqamiga  ega  emas),  bozorga  chiqish  bosqichi  (bolalik),  o'sish  bosqichi  (yoshlik), 
etuklik va to'yinish bosqichi (balog'at), chiqish bosqichi (qarilik)  

---

 
68 
 
Ba`zan etuklik va to'yinish bosqichini ikki bosqichga ajratadilar: etuklik (sotish egri chizig'i 
hali  yuqoriga  qarab  ko'tarilyapti)  va  to'yinish  (sotish  egri  chizig'i  pastga  tusha  boshladi).  Har  bir 
bosqich  korxona  tomonidan  bozordagi  faoliyatning  tegishli  strategiya  va  taktikasini  ishlab 
chiqishni talab qiladi. 
Shunday  qilib,  THD  bosqichiga  bog'liq  holda  korxonaning  foyda  hajmi,  ishlab  chiqarish  va 
marketing  xarajatlari,  shu  bilan  birga  raqobat  darajasi  va  tovarning  narxi,  xaridorlarning  xatti-
harakati  va  chiqarilayotgan  tovarlarning  differentsiatsiyasi  boshqacha  bo'ladi.    THDning 
bosqichlarini mukammalroq ko'rib chiqamiz. 
Tadqiqotlar va ishlanmalar bosqichi.
 Tovarning hayoti uning mahsulot sifatida tug'ilishdan 
anchà oddin  - g'oyalar,  ishlanmalar ko'rinishida  boshlanadi.  Bu  bosqichda  marketing roli tovarni 
yaratish jarayoniga g'oyadan boshlab uning mahsulotda namoyon bo'lishigacha hamroh bo'lishidan 
iborat. Buning uchun  marketing  yordamida  iste`molchi  mazkur  mahsulotga  muhtojligi, potentsial 
iste`molchilar  kimlar,  g'oyani  amalga  oshirishda  qanday  bozorni  mo'ljallash  mumkinligi 
o'rganiladi. Agar javob ijobiy bo'lsa, g'oyani eskiz loyihasiga tadbiq etishga kirishadilar. Korxona 
uchun  tovarni  yaratishning  mazkur  bosqichi  -  bu  faqat  xarajatlar  va  kelajaqda  kutiladigan 
daromadlardir.  Marketing  vazifasi  potentsial  iste`molchilarga  yaratilgan  tovarda  mujassam 
bo'ladigan yangi g'oya ularga qanday foyda keltirishini tushuntirishdan iborat. 
Bozorga  chiqish  bosqichi.
  Bu  erda  sotishning  asta-sekin  o'sish  jarayoni  kuzatiladi,  bunda 
tovarni  chiqarish  xarajatlarining  ko'pligi  tufayli  foyda  hali  hosil  bo'lmaydi  va  tijorat  faoliyati 
zararli  bo'ladi,  faqatgina  shu  bosqichning  oxiriga  kelib  foyda  olish  mumkin.  Marketing  maqsadi 
bunda aniq -  yangi tovar uchun bozorni yaratish (ayniqsa, agar bu printsipial yangi tovar va unga 
bo'lgan ehtiyoj hali bozorda namoyon bo'lmagan bo'lsa). Bu bosqichda raqobatchilar umuman yo'q 
yoki  ular  juda  kam.  Bu  tovarning  iste`molchilari  deyarli  faqat  novatorlar,  shuning  uchun  dastlab 
reklama  ularga  mo'ljallangan  bo'lishi  kerak.  Yangi  mahsulotning  modifikatsiyalariga  zaruriyat 
yo'q.  Agar tovar va  bozor segmenti obro'ga ega  bo'lsa, narx  juda  yuqori  bo'lishi  mumkin.  Asosiy 
vazifa  birlamchi  talabni  tez  shakllantirish  va  potentsial  xaridorlarni  haqiqiy  xaridorlarga 
aylantirishdan iborat. Rag'batlantirish usullari qo'llanadi (bepul namunalar, ommaviy namoyish va 
hokazo), reklama olib boriladi, taqsimlashning ishonchli kanallari shakllantiriladi va hokazo