Марказий осиё динлари

МОНИЙЛИК

• 242 йилда Форс давлати шоҳи Шопур I нинг тахтга ўтириш ва тож кийиш маросими пайтида Моний биринчи марта ўз
• таълимотини оммавий баён этиб, ваъз айтган. Моний Шопур I нинг вафотига қадар (273 йил) мамлакатда ўзининг диний тарғиботини олиб борди. У ўзини шу диннинг асосчиси ва пайғамбари деб билган ва бутун Форс давлати, Ҳиндистон, Олд ва Ўрта Осиё бўйлаб сафарлар уюштирган. 275 йилда мамлакатда юқори нуфузга эга бўлган Маглар (зардуштийлик руҳонийлари)нинг қистови билан Форс давлатининг янги шоҳи Баҳром I Монийни зиндонга ташлашга фармон берган ва 276 йилда катл эттирган.

Монийнинг таълимоти

• Монийнинг таълимотида Нур ва Зулмат ўртасидаги азалий кураш асосий ўринни эгаллайди. Унинг мазмун– моҳияти эса, Нурнинг Зулмат устидан ғалаба қозонишига ишонишдир. Монийлик маҳаллий динлар — зардуштийлик, буддавийлик ва христианлик хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган. Моний ўзини аввалги динларнинг “тўғриловчи пайғамбари” деб эълон қилган. Уларнинг эътиқодича, биринчи оламда Нур (Худо), иккинчисида — Зулмат (Шайтон) хукмронлик қилади. Инсон икки унсурдан – Нур фарзанди бўлган руҳ ва Зулмат фарзанди ҳисобланмиш жисмдан иборат мавжудотдир. Моний Исо Масиҳни пайғамбар эканини тан олсада, Мусонинг пайғамбар эканини инкор қилган.

Монийнинг таълимоти

• Монийлик таълимоти у томонидан тузилган “Шопуркан”, “Тирик Ҳушхабарчи” (Моний ва унинг таълимоти ҳақида), “Прагматая” (сирлар китоби), “Кефалая” (Боблар) каби китобларда асослаб берилган ва айримлари рус тилига таржима қилинган. Монийликдан бугунги кунга қадар биргина Хитойнинг Фуцзянь вилояти Цюаньчжоу туманида жойлашган монийлик ибодатхонасигина сақланиб қолган.