Марказий осиё динлари

МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДИНЛАРИ

Режа:

1. Тангричилик

2. Зардуштийлик

3. Монийлик

Тангричилик

• Тангричилик осмон худоси “Тангри” (Тангрихон)га эътиқод қилган қадимий туркийларнинг дини бўлиб, мил.авв. 2–минг
• йиллик охири ва 1–минг йилликда вужудга келган. Кўпчилик мутахассислар олий осмон худоси шумерларда – “Дингир”,

қадим хитойликларда – “Тянь” ва хуннларда – “Ченли” номи билан мавжуд бўлганидан келиб чиқиб, уларда айнан бир худо – Тангри назарда тутилган, деб эътироф этади.

Кўпчилик олимлар фикрича, тангричилик ҳукмдор Канишка томонидан мил.авв. 165 йилда илгари сурилган буддавийликка яқин, аммо мустақил ақидага эга дин сифатида шаклланган эди. Баъзи олимлар тангричиликда “Олқиш” (“Қўшиқлар тўплами”) ёзма манбаси бўлгани ва унда тангричилик ақидаси, маросимлари ва ибодат қилиш тартиблари баён этилганини таъкидлашади.

• Кўпчилик олимлар фикрича, тангричилик ҳукмдор Канишка томонидан мил.авв. 165 йилда илгари сурилган буддавийликка яқин, аммо мустақил ақидага эга дин сифатида шаклланган эди. Баъзи олимлар тангричиликда “Олқиш” (“Қўшиқлар тўплами”) ёзма манбаси бўлгани ва унда тангричилик ақидаси, маросимлари ва ибодат қилиш тартиблари баён этилганини таъкидлашади.

Тангричилик таълимоти

• Тангричилик таълимотига кўра, Тангри бу – Мовий Осмон, Буюк Осмон соҳиби руҳи бўлиб, унинг доимий макони осмон деб ҳисобланган. Тангри сўзи туркий халқларда Тенгри ёки Тенгери (олтой), Тенгри (қипчоқ), Танри (турк), Тэнгри (татар), Тангара (ёқут), Тэнгири (кумиқ), Тейри (болқор–қорачой), Тэнгер (мўғул), Тура (чуваш) шакли ҳам ишлатилган.

Тангри

• Тангри бутун борлиқнинг яратувчиси, чексиз фазода фақат унинг ўзи ҳамма нарсадан воқиф, адолатли ва марҳамат эгаси бўлган эркак қиёфадаги ягона худо сифатида тасаввур қилинган. Бутун борлиқ бўйсунувчи Тангри инсонлар, халқ ва давлатларнинг тақдирини белгилайди деб эътиқод қилинган. Ҳоқонларни тахтга чиқарган ва мустақил давлат тузишларига ёрдам берган ҳам Тангри экани қайд этилган.