Марказий осиё динлари

Зардуштийликнинг ватани

• Зардуштийликнинг ватани масаласида икки хил қараш
• мавжуд. Жумладан, айрим олимлар зардуштийлик Қадимги
• Эрон ҳудудида кенг тарқалгани, “Авесто”нинг шарҳлари
• паҳлавий тилида ёзилганидан келиб чиқиб, унинг ватани
• Мидия (ҳозирги Эрон ҳудуди) деб ҳисобласалар, кўпчилик
• тарихчилар эса “Авесто”да Хоразм Зардуштнинг ватани,
• Ахура–Мазда билан алоқа боғланган ва озархурра (муқаддас
• олов) биринчи бор ёқилган жой экани қайд қилинганига
• асосланиб, Хоразмни эътироф этадилар.

“Авесто”

• Зардуштийликнинг муқаддас манбаси “Авесто”
• (“Апастак”, “Овисто”, “Овусто”, “Абисто”, “Авасто” –
• “жорий қилинган қатъий қоидалар”) санскрит тилига яқин
• ўзига хос (авесто тили) тилида ёзилган. Унинг “Гат”лар
• номли қисми Зардушт қаламига мансуб деб ҳисобланади. Дастлаб
• “Авесто” матнлари оғзаки равишда сақланиб келган. Унинг
• энг қадимий қисмлари II минг йиллик охири I минг йиллик
• бошларига оид бўлиб, кейинги асрларда унинг таркиби
• турли диний урф–одатлар баёни, ахлоқий, ҳуқуқий қонун–
• қоидалар билан тўлдирилиб борилган.

Авесто

• Милодий учинчи асрда қонунлардан иборат Авестонинг шарҳи “Зенд” (парфиёнча, “шарҳланган матн”) ёзилган. Замонавий зардуштийларнинг фикрига кўра, “Авесто”нинг тўлиқ қисми етиб келмаган бўлса–да, унинг дастлабки ёзма нусхаси 12 минг қора мол терисига битилган эди. Буюк ватандошимиз Абу Райҳон Беруний “Подшоҳ Доро ибн Доро хазинасида (Абистонинг) ўн икки минг қорамол терисига тилло билан битилган бир нусхаси бор эди.

Авесто

• “Авесто” мил. авв. I асрда Аршакийлар сулоласи даврида
• илк марта оромий алифбосида кўчирилган. Шопур II (243–
• 273) ва Хусрав I (531–579) замонларида унинг нусхалари
• яратилган. IX асрда ёзилган “Денкарт” (“Имон фаолияти”,
• Сосонийлар ҳукмронлиги даврида ёзилган қомусий луғат
• бўлиб, у ўз ичига бадиий ва тарихий маълумотларни олган.
• Даставвал 9 бўлимдан иборат бўлган, кейинчалик унинг
• 2 қисми йўқотилган. Диндорлар кундалик
• фаолияти учун унинг ихчамлаштирилган шакли – “Кичик
• Авесто” (“Хурдак Авесто”) яратилган.