Маoлумотнома

Тўртинчи давр – 19 асрнинг охиридан илмий ва ўқув фани сифатида жисмоний тарбиянинг назарияси ва усулияти шакллана боради. Бу даврнинг характерли томони шундаки, фан сифатида жисмоний тарбия жамиятҳаётининг бошқа жабъа-ларигаҳам таoсир кўрсата бошлади. Жисмоний тарбия соъаси назарияси олимларидан бири Петр Франсевич Лесгафт (1837-1909) ўзининг тарих, анатомия, педагогика, антропология, жисмоний тарбия методикасига оид асарлари биланҳозирги замон жисмоний тарбия назарияси ва методикаси мустақил илмий-амалий исботлади.
Бешинчи давр – ривожланган мамлакатлар ва собиқ шўролар давлати олимларининг изланишлари даври бўлиб, фаннинг интенсив ривожланиши материалистик диалектикага асосланганҳолда ўша даврда прогрессивҳисобланган усулият-ларга таяниб амалга оширилди.
Жисмоний тарбия муаммоларини комплекслиҳал этишда бутун бир олимлар жамоалари, мутахассислаштирилган илмий ва ўқув муассасалари самарали меънат қилдилар. Амалий мате-риалларнинг мўллиги, янги қонуниятларнинг очилиши, даст-лабки ягона жисмоний тарбия назарияси ва усулиятининг дифференцияланишига олиб келди. Янги махсус фанлар «Жисмоний маданиятни ташкиллаш ва бошқариш», «Жисмоний машқлар биомеханикаси», «Спорт психологияси», «Спорт метро-логияси», «Спорт физиологияси», «Даволаш физкулpтураси», «Жисмоний машқлар гигиенаси», «Валеология» ва бошқалар ажралиб чиқди. Юқоридаги фанларнинг айрим соъалари жисмоний тарбия жараёнида бир неча аралаш фанларнинг билимларидан кенг фойдаланиш лозимлигини илмий-амалий исботлади. Масалан, болаларнинг спорт мутахассислиги муам-моси – бу фақатгина спорт педагогикаси муаммосигина бўлиб қолмай, ижтимоий, психологик, социологик ва биологик муаммолардир. Жисмоний тарбия назарияси ва усулияти курси педагогик жараён муаммоларини умумий психология, педаго-гика, физиология ва бошқа фанларнинг далилларсиз тўла изоълаб, исботлаб олишни исботлади.
1.3. Жисмоний тарбия назарияси ва усулиятининг
бошқа фанлар билан боғлиқлиги

Жисмоний тарбия назарияси ва усулияти қатор илмий фанлар билан чамбарчас боғлиқ.ҳар қандай фан фақатгина ўзининг илмий изланишлари билан чегараланиб қолса тўлақонли натижа бера олмайди. Жисмоний тарбия назарияси ва усулияти бир неча фанлар қўшилиши орқали махсус педагогик муаммоларниҳал қиладиган предметга айланган.

Жисмоний тарбия назарияси ва усулияти умумий педагогика, психология, инсон умрининг ёши даврларининг физиологияси ва жисмоний тарбия психологиясининг илмий изланишлари натижаларидан фойдаланади. Айниқса, спорт педагогикаси барча фанлар билан узвий боғланган. Олдинги ягона, бўлакларга бўлинмаган жисмоний тарбия назарияси ва усулиятидан алоъида педагогик фанлари ажралиб чиқди, булар қаторида спорт педагогикаси фанлариҳам, лекин уларнинг сўнгги ривожида бир-бири билан ўзаро узвий боғлиқлик намоён бўлди, жисмоний тарбия назарияси ва усулияти томонидан ишлаб чиқилган умумий қоидаларга таянишга тўғри келди. Олинган далиллар янги умумлаштиришлар учун аниқ материал вазифасини ўтади. Бу жисмоний тарбия жараёнидек бир бутун педагогик муъитини ўз ичига олган кенг илмий изланиш ва ўқитиш предметидан аста-секинлик билан махсус спорт соъаси фанлари ажралиб чиқа бошлаганлигидир: гимнастика, енгил атлетика, спорт ўйинлари фанлари ва бошқалар. Аммо жисмоний машқларнинг алоъида турлари учун керакли бўлган, нисбатан умумий қонуниятлар, қайсики,ҳамма турлар учун таoсир кўрсата оладиганларигина алоъида фан бўлиб ажралмади ва ажралиб чиқишиҳам мумкин бўлмасди. Ана шунинг учун барча спорт фанлари учун умумий ва хусусий қонуниятларни ишлаб чиқишҳозирги замон жисмоний тарбия назарияси ва усулияти фанининг асосий мазмунини ташкил қилади.
Биология фани билан боғлиқлиги – жисмоний тарбия воситаларини шуғулланувчилар организмига таoсири реакция-сини ўрганиш, жисмоний тарбия жараёнини самарали бошқа-ришда анатомия, физиология, биохимия, спорт тиббиёти фанла-рининг қонуниятлариниҳисобга олиш билангина амалга оширилиши мумкин.
Шуни эсда сақлаш лозимки, жисмоний тарбия назарияси ва усулияти фанини бошқа фанлар билан боғлиқлиги бир томонлама бўлмай, икки томонламадир. Жисмоний тарбияҳақидаги фаннинг ривожланиши аралаш фанларга таoсир этмай қолиши мумкин эмас. Масалан, спорт назарияси ва амалиёти психологлар ва физиологларнинг болалар ва катта ёшдагилар организмининг потенциал имкониятлари деган тасаввурига айтарли тузатишлар киритилишига олиб келди.