Маoлумотнома

Биринчи давр – башарият тараққиётининг илк давридагиҳаракат-фаолиятини организмга таoсириҳақида энг дастлабки (эмперик) билимлар (Понамарев Н.И. 1975), уларнинг тўпла-ниши, «машқланганлик»нинг фойдасини сезиб, маoносига етиш ва тўпланган тажрибани авлоддан-авлодга узатиш усулларини англашга имконият яратилган «жисмоний машқлар» ни ва «жисмоний тарбия»ни пайдо бўлиши учун шарт-шароит яратилишига омилларни юзага келган даври.
Иккинчи давр – жисмоний тарбия жараёнида қўлланила бошланган биринчи усулиятларнинг яратилиши – қадимги Юнонистонда қулдорлик давлати даври ва Ўрта асрни ўз ичига олади (Г.Д.Харабуга, 1974). Жисмоний тарбиядаги бу усулиятлар, тажрибалар орқали юзага келган бўлиб, философлар, педагоглар, врачлар одам организми фаолияти қонуниятлари билан унчалик таниш эмаслиги, ўрганиб улгурмаганликлари орқали жисмоний машқлар таoсирининг механизмини айтарли тушунтира олмас эдилар. Шунга кўра бу давр жисмоний машқлар билан шуғул-ланишнинг фойдасини ташқи кўринишларга қараб баъоланган давр деб қаралган. Бу даврда Юнонистоннинг жисмоний тарбия усулияти айтарли даражада кенг тарқалган бўлиб, у мавжуд воситалар ва усулиятларни куч, чидамлилик ва бошқа ҳаракат сифатларини ривожлантириш учун уларни ягона тизимига бирлаштирган давр деб қаралган.
Ўрта асрнинг ўрталарида жисмоний тарбия усулиятларининг хиллари ортди. Гимнастика, сузиш, ўйинлар, камон отиш, отда чопиш, қиличбозлик бўйича дастлабки қўлланмалар пайдо бўлди. Аждодларимиз Абу Наср Фаробий, Абу Али ибн Сино, Абу Райъон Берунийларнинг тан тарбиясига оид илмий Дуне қарашлари вужудга келди (Усмонхўжаев Т.Н. 1995).
Учинчи давр – жисмоний тарбияҳақидаги назарий билимларни интенсиз тўпланиши, уйғониш давридан XIX асрнинг охиригача бўлган даврни ўз ичига олади. Инсон тарбияси, уни ўқитиш, даволашҳақидаги фаннинг ривожланиши философлар, педагог ва врачларнинг жисмоний тарбия муаммо-ларига эoтибор қила бошлашлари даври, жисмоний тарбиянинг моъиятиҳақидаги фалсафий, педагогик ва тиббий маoлумот-ларнинг, билимларининг вужудга кела бошлаган даври. Бу маoлумотларҳали турлича, чунки, кўпинча ўша даврда муста-қилроқ саналган философия, педагогика, медицина фанлари таркибида вояга етар эди. Йўл-йўлакай, аммо зарур бўлган даражада бундай илмий фанларнинг вакиллари кўпинча ўз муаммоларини жисмоний тарбининг ролиниҳисобга олмайҳал қилиш мумкин эмаслигини тушуна бошладилар. Янгиланиш давридаёқ педагог-гуманистлар ваҳаёлий социалистлар жисмо-ний тарбияда бир бутун тарбиянинг мажбурий қисмлардан бири деб қарай бошладилар.
Жумладан, швецариялик демократ педагог И.Г.Песталоции томонидан (1746-1827) болаларҳаракат қобилиятини ривожлан-тириш учун тузилган жисмоний машқлар тизимида бўғинлар (суставная) гимнастика умумий педагогика назарияси ичида алоъида ўринни эгаллайди. ХVIII асрда анатомлар томонидан жисмоний машқлар «биомеханика»си бўйича изланишлар олиб борилди, 19 асрда эса жисмоний тарбияҳақида илмий- назарий ишлар вужудга келди.
Жамиятҳаётида жисмоний тарбиянинг роли тарбиянинг синфий характерга эга эканлиги илмий асосланди. Тарбиянинг мазмуни очилди ва унда жисмоний тарбиянинг ўрниҳамда шахсниҳар томонлама ривожлантириш йўллари аниқланди.
Айнан шу даврда жисмоний тарбия назариясига асос солинди дебҳисобга олиниб, шу соъа бўйича илмий фаразлар ва билимлар тўпланиши орқали мустақил фан сифатида ажралиб чиқди.