Маoлумотнома

13.3.11. Жисмоний тарбия дарсини таълили

Ъар қайси ўқитувчи ўзининг ва касбдошининг дарсини таълил қила олиш малакаси ва кўникмасига эга бўлиши зарур. Тўғри ташкил қилинган педагогик кузатиш ва дарснинг таълили жисмоний тарбия мутахассисини фикрлаш фаолиятини ва ўқитувчилик маъоратини шаклланиши ва юксалишига замин яратиши амалда исботланган.

Таълил иккига: умумий ва махсус бўлади. дасрнинг умумий таълили деганда: дарс зичлиги, дарсда жисмоний юкни бажари-лиши ва дарснинг ўқув тарбиявий йўналишидаги компонентлари умумлаштириш орқали якуний баъоланиши тушунилади.
Одатда мактаб педагогика коллективи вакили, мактаб илмий бўлим мудири ёки мактаб директори дарсини алоъида компонентини (ўқитувчи, ўқитувчи фаолиятини, дарсда ўзлаш-тириши ва шунга ўхшашларни...) ажратиб олиб дарсни айрим қисман таълил қилиш мумкин.
Таълилининг бу шакли дарс учун тўла баъо бериш имконини бермайди.
1. Дарснинг таълилидан мақсад:
- мактаб ўқитувчисининг иш фаолияти билан танишиш ва уни ўрганиш;
- мактабда жисмоний маданият фанини ўқитишнингҳолатини ва ўқувчи назарий билимлари, амалийҳаракат, малака ва кўникмаларни қандай даражадалигини ўрганиш;
- мактабда оммавий физкулpтура соғломлаштириш ва спорт ишларини уни боришини таълиллаш;
- илғор иш тажрибасини ўрганиш, умумлаштириш ва тарқатишдир.
Таълил учун дарсни кузатиш ва таълил натижаларини қайд қилиш осон жараён эмас. Амалда дарс таълили учун олдиндан саволлар ёзилган анкеталардан, чизмалардан, графиклардан, карточкалардан фойдаландик, бу таълилни юзакилигига йўл қўймайди, дарсни туб мазмунин, қўйилган вазифаларниҳал қилинишини тўғри баъолашга шароит яратади.
2. Жисмоний маданият дарсини таълилида ёритилиш лозим бўлган масалалар:
- ўқитувчилар ва ўқувчиларнинг дарсга тайёргарлиги;
- дарснинг мазмунига, ташкил қилиниши, ўтказилишига тўла дарсни киритиш (тайёрлов) асосий ва якунлов қисмлари бўйича баъо бериш;
- ўқитувчини ва ўқувчини фаолиятини баъолаш;
- дарснинг ташкилий дақиқасига унда қўлланиладиган иборалар, атомлар, нутқ, муомала, маданиятига баъо бериш;
- дарснинг таълилини якуний матнга, ўқитувчига маслаъат лозим бўлса тавсия ва кўрсатмалар.
3. Таълилчини дарс бошлангунча бажарадиган ишлари.
Таълил учун дарсни кузатилишини бошлангунча таълилчи синфнинг педагогик характеристикаси, ўқувчиларнинг ёши, жисмоний ривожланганлиги, жисмоний тайёргарлиги кўрсаткич-лари, соғлигиниҳолати, ўзлаштириш, натижаларини ўрганади. Ўқитувчининг умумий ва касби бўйича иш стажи,ҳақида умумий бўлсада маoлумот олади. Дарснинг ўтказиш жойи, муддати, дарсни мавзулари, режа графиги бўйича тартиб номери, рўйхат бўйича синф ўқувчиларининг (қизлар, болалар) сонини, дарснинг жадвал бўйича номери, дарсни бошланиши ва тугалланиши муддатларини қилиш шарт.
4. Ўқувчиларни дарс давомидаги интизоми, хулқи, ўзла-рини тутиши ву уларнинг фаолиятини ташкил қилишни ўзлаштирни таълили:
- жисмоний машқларни бажаришга ўқувчиларни муноса-бати, материалга қизиқишини уйғота олиш масалалари;
- дарс интизомини бузилиш сабаблари;
- дарсга ўқитувчини муносабати;
- ўқитувчининг кўрсатма ва буйруқларини ишораси;
- онглилик-фаоллик даражаси;
- ўқувчиларни машқ бажаришларини баъолаш (ритм, сурат, темп, интенсивлик меoёр);
- дарсда уларнингҳакалик, навбатчилик ва группаларга бош бўлишдек мажбуриятларини бажаришга муносабатлари.
5. Дарсда ўқитувчининг раъбарлик роли, ўзини тутиши ва фаолиятини таълили;
Раъбарлик роли: ўзига ишониш, қатoият, тиришқоқлиги, талабчанлиги, ўқувчилар орасида обрўйи, улар билан мулоқоти ва уларга муносабати, синфни қўлда тутиши.
Ўзини тутиши: бардамлиги (эмоционалҳолати), сусткаш-лиги, ўзини тарбиялаш, болаларга нисбатан зийраклиги, сезгир-лиги, ишчанлик фазилати.
Нуқти: овози, буюруқларини, кўрсатмаларини, тўғрилиги, муомала ва нутқ маданияти.
Ўқитувчининг ташқи қиёфаси: кийим бош (спор формаси), хипчанлиги, эпчиллиги, қомати.
Ўқитувчининг ўқувчи билан яккама-якка мулоқати: активлиги, пассивлиги (сустлиги), ишончи, дадиллиги, қатoиян, улгуриши.
6. Физкулpтура дарсида тарбиявий ишни амалга ошири-лиши: диққатни тартибланишни ва машқни бажарилишига қизиқиш уйғотиш, интизом, қаттиқ тутиш, ўртоқлик, коллекти-визм ва бошқа сифатлар. Ахлоқий тарбияннг хилма-хил услуб-ланишидан фойдалана олиш (тушунтира олиш, ишонтира олиш, маoлум ахлоқ нормаларига риоя қилишга ўргати олиши, рағбатлантириш ва бошқалар) уларнинг мақсадга мувофиқлиги, унумлиги.
Ўқув предмети бўйича дунёқарашини шакллантириш,ҳаракат малакаси ва кўникмасини шакллантиришига боғлиқ бўлган билимлар билан таoминлаши. Дарс жараёни давомида физкулpтура активини тайёрлаш, ўқитувчини машғулотларидан озод қилинган ўқувчилар билан ишлаши.
7. Таълилчини савиясини таълилини сифатига таoсири: Дарсни кузатиш ва унинг таълилини кўп қиррали жараён бўлиб, ўқув тарбия фаолиятини барча томонларини кўз ўнгида тутиш учун, маoсул даражадаги билим ва кўникмаларга эга бўлиш талабини қўяди.
Кузатилганки, бир вақтни ўзида моъиятига етиб ва баъолаш мавжуд вазият (ъолат) учун мақсадга мос келадиган қарорни назарда тутиб, фикр айта олиш дарс ўтказаёган ўқитувчи фикрини ўқий олиш (у нима қилмоқчи), тавсиянома белгилаш,ҳужжатларни кузатиш протоколларидан, режалар сўроқ, варақалари ва бошқаларни тўғри тузата олиш ва ундан фойдаланиш. Дарсга бериладиган тавсияномадаги маслаъатлар-ни, матнини тушунарлилиги масалалари таълилини сифатига таoсир этади. Биз қуйидаги фойдаланишга тавсия қилаётган дарс педагогик таълилнинг тайёр схемаси физкулpтура методислари, метод бирлашмалар бошлиқлари, вилоят, ноъия, шаъар, халқ таoлими назоратчилари, умумтаoлим мактабларининг жисмоний маданият фани ўқитувчилари ва олийгоъларининг жисмоний тарбия куллиёти талабалари билан амалиётда бир неча йил давомида кўринди ва иш жараёнида қўллаш мумкин деган хулосага келинди.