Маoлумотнома

Дарснинг мотор зичлиги (МЗ) – бу дарснинг умумий давомийлигига нисбатан ўқувчиларнинг дарсда айнанҳаракат фаолиятининг активлиги учун сарфланган соф вақтидир.
Мотор зичликни аниқлашда машқларни бажариш учун сарфланган соф вақт (t_ев)ҳисобланади. t_ев 100% кўпайтирилиб, дарснинг умумий вақтига (t_умум) бўлинади.

Масалан, аниқланишича ўқувчиларни жисмоний машқ ларни бажариш учун сарфланган вақти 25 минутга тенг (қолган 15 минути ўқитувчини дарс материалини тушунтиирши, Маш ғулот жойини тайёрлаши, вазифаларни ўзгартириш учун жой алмаштириш тик туриб дам олиш ва бошқаларга сарфланади). Буҳолда дарснинг М3 қуйидагига тенг.

Мотор зичлик дарс жараёнида доимо ўзгаради. Бундай ўзгаришларнинг шартлигини дарсда қўлланилаётган жисмоний машқларнинг мазмунини турли-туманлиги, улардан фойдаланиш жойи ва қўлланилаётган усулиятлар билан изоълаш мумкин. Дарснинг М3 нинг кўрсатгичларини ўзгариши дарснинг типигаҳам боғлиқ.ҳаракат техникасини такомиллаштириш ва жисмоний сифатларни ривожлантириш дарсларида М3 70-80% гача кўтарилиши мумкин. Ақлий фаолият кўпроқ аралашган,ҳаракат фаолиятини ўзлаштириш дарсларида эса 50% гача пасайиб кетиши мумкин.
М3 ни аъамияти муъимлигини эoтироф этишимизга қарамай уҳеч қачон 100% бўлиши мумкин эмас, аксҳолда дарсни материалини тушинтириш, содир бўладиган хатолар, улар устида фикр юритишга вақт қолмаган бўлар эди. Бу ўз навбатида ўқув ишларининг сифати, самарадорлигига салбий таoсир кўрсатган бўлар эди.


13.3.10. Жисмоний тарбия дарсида юклама


Жисмоний юклама – бу шуғулланувчи организмига жисмоний машқни белгиланганҳажмидир. Юклама меoёри – бу уни белгиланган миқдори бўлиб,ҳажмнинг ва интенсивликнинг параметри билан ўлчанади.
Юкламанингҳажми – бажарилган машқларнинг сони, машғулот учун сарфланган вақт, босиб ўтилган масофани километражи ва бошқа кўрсаткичлари билан белгиланади.
Интенсивлик –ҳаракатнинг сурати (темпи), тезлиги кўрсаткичлари, ўта тез югуриш, юрак қисқаришининг частотаси билан тавсифланади.
Жисмоний машқларни бажаришдаги ўзаро муносабат тескари пропорционалpникга эга: Юкламаниҳажми қанча катта бўлса уни интенсивлиги шунчалик паст бўлади ёки уни тескариси. Мускул иши характерига кўра юклама стандарт ва ўзгарувчан бўлиши мумкин.
Юкламани таoсири организмни бажарилган ишга реак-циясиҳисобланади. Уни кўрсатгичлар – юрак қисқариши частотаси ва ўқувчиларни толишининг ташқи аломатларидир. Жисмоний юкламада толишни даражасининг ташқи аломатлари градацияси таблицада ифодаланган.
Юқорида қайд қилинган барча аломатлар турли даражада ва турлиҳолатда жисмоний юкни шуғулланувчилар организмига таoсири доирасини ифодалайди. Бу билан машғулотлар жараё-нида юкламани меoёрини аниқлаш ва бошқариш мумкин бўлади.
Юкламани оптимал меoёрлашнинг назарий-усулий асоси-ни организмни жисмоний машқлар таoсирига мослашиш қонунияти, шуғулланганликнинг ортишидан билиш мумкин. Шулардан келиб чиқиб қуйидаги усулийҳолатлар шаклланган ва илмий асосланган: юкламани адекватлиги (организмни инди-видуал функционал имкониятларига мувофиқлиги), юкламани оширишни аста-секинлиги (функционал имкониятларини ортишини ривожланишини таoминловчи), юкламани тизимли-лиги (уларнинг бирин-кетинлиги ва мунтазамлилиги).
Жисмоний юкҳар қандай аниқ бирҳолатда ўзининг параметри (ъажми, интенсивлиги, дам олиш интервали)га кўра оптимал бўлиши керак, бу ўз навбатида шуғулланиш, тренировка қилиш эффектини таoминлайди. Юкламанинг етарли эмаслиги