Мақола ва тезислар номи

-
ҳозирги замон жамиятида низолар мавжуд ижтимоий
-
иқтисодий 
муносабатларнинг пайдо бўлишини ва юзага чиқишини аниқлайди; 
- ижтимоий
 
психологик
-
турли хил одамларнинг фаолиятлари ва хатти-ҳаракатлари ҳамда 
эҳтиёжлари, мотивлари ва мақсадлари; 
- ижтимоий демографик
-
одамларнинг установкаларидаги хатти-ҳаракат мотивлари ва 
мақсадларидаги фарқлар билан ифодаланади.

---

43 
Бу фарқлар одамларнинг жинси, ёши, турли хил миллатларга алоқадорлигига боғлиқ 
ҳолда пайдо бўлади. 
Одамлар ижтимоий иқтисодий вазиятларнинг ўзгаришига эътибор берар эканлар, бу 
билан улар ўзларининг қизиқиш ва эҳтиёжларидан келиб чиқиб фаолият олиб борадилар.
Табиийки, шундай эҳтиёжлардан қайси биригадир эътибор бериш ва қайси биринидир 
инкор қилиш зиддиятларини ижтимоий сабабларини келтириб чиқаради. Энг бой ва энг 
камбағаллар орасидаги даромад ва харидлар даражасидаги нотенглик, жамиятнинг амалда ўрта 
қатламларнинг йўқлиги, ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий тараққиётнинг нотурғунлиги сўзсиз 
турли хил даражалардаги низоларнинг келиб чиқишига сабабдир.
Ижтимоий низо ҳамиша ижтимоий кучланиш деб ном олган ўзга хос ижтимоий-
психологик муҳит билан бирга кечади. Ижтимоий кучланиш-бу ижтимоий онг ва хатти-
ҳаракатнинг алоҳида ҳолати, воқеъликни баҳолаш ва идрок қилишнинг ўзига хос махсус 
вазиятидир[5,221] .
Тадқиқотчи И.И.Бородин
 
фикрича, ижтимоий низолар фақатгина ижтимоий психология 
эмас, балки социология фанининг ҳам муаммосидир.
Социолог Ч.Кулининг “социал стратификациялаш” назариясияъни жамиятдаги 
“табақаланиш” ҳолати бунинг яққол ифодасидир[6,58].
Жамиятдаги нотурғунлик яъни ўтиш даври тўғри бошқарилмаса, зиддиятли қарама-
қаршиликлар ҳеч қандай бартараф қилинмаса ва “борса-келмас” вазиятлар пайдо бўлаверади. 
Бунда одамлар ижтимоий тараққиётининг эълон қиланган идеаллари ва мақсадлар билан унинг 
ҳақиқий натижалари ўртасидаги фарқни тез англайдилар. 
Ижтимоий кучайганлик қуйидаги таркиблар билан характерланади: 
а) ҳаётдан қониқмасликнинг тарқалиши (нарх-навонинг ортиши, инфляция, харид 
кучининг камбағаллашуви, шахсий хавфсизликнинг ортиши ва ҳ.) 
б) бошқарувчи элитага ишончнинг йўқолиши (келажакни баҳолашдаги ишончсизлик, 
хавф сезгисининг ортиши, оммавий руҳий безовталаниш ва эмоционал қўзғалиш 
атмосферасининг пайдо бўлиши); 
в) кетма
-
кет оммавий ҳаракатларнинг пайдо бўлиши (турли низолар, митинглар, 
гуруҳбозлик ва иш ташлашлар). 
Бир сўз билан айтганда, ижтимоий кучланганлик, низони юзага келишининг макро сабаби 
саналади. Ижтимоий психология таснифича, кучланганликнинг асосий босқичлари 
қуйидагилар: 
1)
ижтимоий кучланганликнинг фонли даражаси – норма: 
2)
ижтимоий низонинг ўсишининг яширин босчиқи – нормадан ёқори ёки унинг 
чегарасидаги кўртсаткичи;
3)
ижтимоий кучланганликда норозиликнинг ортиши ва пайдо бўлган ҳолатнинг низоли 
эканлигини англаши билан бўладиган босқич; 
4)
ижтимоий норозиликнинг кескин низога ўтиши ва танқидий босқич; 
5)
ижтимоий низоларнинг тезлашган тараққиёт босқичи – портлаш; 
6)
ижтимоий норозиликнинг энг юқори тараққиёт босқичи – низо кульминацияси; 
7)
ижтимоий норозиликнинг фан даражасига ўтиши ва ижтимоий низонинг тугаши 
босқичи ва ҳоказо. 
Юқорида келтирилган таҳлиллар низо ва унинг психологик табиати ҳамда кучланиш 
даражаси мазумини изоҳлаб, унда нафақат психологик балки, социологик, демографик, сиёсий 
сабалар ҳам ўз ечимини топади.
Хулоса қилиб айтганда, низолар ва уларнинг психологик табиатини тадқиқ этиш, икки ёки 
ундан ортиқ шахс келишмовчилигини ҳал этиш эмас, балки давлат ва миллат аҳамиятига молик 
масалаларни ҳам ҳал этиш ҳолатини назарда тутади. Қолаверса, низоларни олдини олиш, 
низоларни тадқиқ этишнинг методик апаратини тизимлаштириш, конформизм ҳодисасини 
кенгроқ ёритиш, низолар ва унинг ёшга ва жинсга оид фарқларини аниқлаш каби долзарб 
масалалар ижтимоий-психология фани олдида турган ва ечимини кутаетган муаммолар 
туркумидан саналади. 

---

44