Мақола ва тезислар номи

 

---

313 
ОИЛАВИЙ МУНОСАБАТЛАРНИНГ ФАРЗАНД ТАЪЛИМ-ТАРБИЯСИГА ТАЪСИРИ 
 
Юлдашева Д., доцент, 
Зоҳидова М., магистрант, 
Фарғона давлат университети
 
 
Аннотация: 
Мақолада оиланинг ва оилавий муносабатларнинг фарзандлар маънавий 
шаклланишидаги ўрни ҳақида сўз боради. 
Калит сўзлар:
буюк мутафаккирлар, хотин-қизлар, муаммо, зиддият, руҳият, 
маънавият. 
Аннотация: 
В статье рассматривается роль семьи и семейных отношений в 
духовном становлении детей 
Ключевые слова
: великие мыслители, женщины, проблема, противоречие, психика, 
духовность 
Annotation:
The article examines the role of family and family relations in the spiritual 
development of children 
Keywords
: great thinkers, women, problem, contradiction, psyche, spirituality 
Фарзанд бебаҳо неъмат ва инсониятнинг энг муқаддас орзуси саналади. Унинг дунёга 
келишидан бошлаб токи вояга етгунига қадар ота-она бир қанча қийинчилик ва шу билан 
бирга қувончли ҳаёт йўъларини босиб ўтади. Фарзандлар тарбияси катталар зиммасига 
юксак масъулиаят ва машаққат юкини юклайди. Чунки унинг камолоти нафақат юрт равнақи 
билан боғлиқ, балки ота-оналарнинг келажакдаги ҳаловатли умр йўлини таъминлаш 
калитидир. Қалбида юксак инсоний қадриятларни жамлаган фарзандлар юрт қудрати, 
эртамиз таянчи ва ота-оналар суянчи бўла оладилар. Президентимиз Ш.Мирзиёев 
таъкидлаганларидек,“Биз учун муқаддас бўлган оила асосларини янада мустаҳкамлаш, 
хонадонларда тинчлик хотиржамлик, аҳиллик ва ўзаро ҳурмат муҳитини яратиш, маънавий-
маърифий ишларни аниқ мазмун билан тўлдиришдан иборат бўлмоғи зарур”. 
Оилани асраш, уни муқаддас билиш бизга аждодларимиздан меросдир. 
Зардуштийликнинг қадимий китоби “Авесто”да оила муқаддас даргоҳ эканлиги, оила 
барқарорлигида эр ва хотиннинг тенг масъуллиги, фарзанд тарбияси тўғрисида фикрлар баён 
қилинган. Шунингдек, буюк мутафаккирларимиз А.Навоий, А.Р.Беруний, М.Қошғарий, 
Форобий ва маърифатпарварларимиз М.Беҳбудий, А.Фитрат, А.Қодирий, Чўлпон ва 
бошқалар асарларида ҳам жисмонан ва маънан етук авлодни тарбиялашнинг ягона йўли – 
барқарор оила қуриш ва ўзаро муносабатларни миллий менталитетимиз замирида олиб 
бориш тарғиб қилинади. 
Оила 
тарбиявий, 
маънавий-маърифий, 
руҳий-ахлоқий, 
иқтисодий-ҳуқуқий 
муносабатларга асосланган ижтимоий бирликдир. У қанчалик мустаҳкам бўлса жамият ҳам 
шунчалик барқарор ривожланади. Шунинг учун мамлакатимизда оила институтини 
ривожлантириш масаласига алоҳида эътибор қаратилади. Президентимизнинг 2018 йил 2 
февралдаги “Хотин – қизларни қўллаб-қувватлаш ва оила институни мустаҳкамлаш 
соҳасидаги фаъолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони 
билан миллий ҳамда маънавий қадриятларимиз асосида ушбу соҳага оид муаммолар ечими 
юзасидан тегишли давлат органлари ҳамда жамоат ташкилотлари олдига долзарб вазифалар 
қўйилди. Мазкур Фармонга биноан, Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида “Оила” илмий-амалий 
тадқиқот маркази оила институти соҳасида ягона давлат сиёсатини юритувчи тизим 
сифатида ташкил этилди.
Мамлакатимизда давлат сиёсати даражасида эътибор қаратилаётган оилавий 
муносабатлар мустаҳкамлиги, албатта, ҳар бир инсон қалбига чуқур ўрнашиши муҳимдир. 
Чунки оиланинг азиз мевалари бўлмиш фарзандлар камолоти, бахт-у саодатининг пойдевори 
мана шу масканда яратилади. Хўш, ота-оналар дилбандларининг келажакдаги осойишта 
ҳаётларини таъминловчи эканлар, бугунги кунда нималарга эътибор қаратишлари лозим; 

---

314 
кундалик ҳаётда қандай хатоликларга йўл бермоқдалар; оилавий қадриятларни 
шакллантиришда қайси билимлар улар учун зарур; ота-она ўртасидаги зиддиятлар бола 
маънавиятига қанчалик зарба беради – шулар хусусида батафсил тўхталиб ўтамиз.
Ҳар бир инсон мукаммал ва бекам-у кўст оила эгаси бўлишни хоҳлайди. Аммо ҳаёт 
турли синовларга тўла. Шунинг учун кимдир билимсизлиги, кимдир онгсизлиги туфайли 
баъзида катта, баъзида кичик хатоликларга йўл қўяди. Оилавий муаммолар турларига 
эътибор қаратайлик: 

Психологик муаммолар - оиладаги носоғлом муҳит, ўзаро тушунмовчиликларнинг 
кўплиги, доимий давом этувчи низолар, фарзандлар хоҳиш-истакларига нисбатан 
беписандлик, ота-оналарнинг бир-бирига нисбатан салбий фикрлаши ва буни бола билан 
“баҳам” кўриш… в.б 

Ижтимоий муаммолар – ичкиликбозлик, ота ёки онанинг саломатлигидаги 
муаммолар, фарзанд жинсидан норозилик ҳолатлари кабилар; 

Маънавий-ахлоқий муаммолар – ота ёки онанинг никоҳдан ташқари алоқалари, 
“учинчи шахс”нинг таъсири; 

Иқтисодий муаммолар – моддий етишмовчилик, ишсизлик, ота ёки онанинг узоқ 
вақт оиласидан узоқда яшаб ишлашга мажбурлиги… в.к 
Инсон фарзанди ота-онадан генетик мерос олади. Унга аждодлари генофондидан ҳам 
улуш тегади. Буни ҳаёцҳунослар ирсият деб атайдилар. Ёруғ оламга кўз очган навниҳоллар 
дастлаб олий даражадаги моддий қадриятлар ҳисобланмиш ҳаво, она сути, сувдан баҳраманд 
бўладилар. Сўнгра шахс камолотини рўёбга чиқишига асос бўладиган ҳамда уни 
таъминлайдиган муҳим омиллардан бири оилавий тарбия омили бошланади. 
Ота-оналар орасидаги турли хил келишмовчиликларнинг юзага келиши, афсуски, 
фарзанд руҳиятига ҳам ўз таъсирини ўтказмай қолмайди. Келиб чиққан муросасизликлар 
туфайли бола атрофида салбий аора вужудга келади. Психологиядан бизга маълумки, ҳар 
бир инсоннинг ўз шахсий аораси мавжуд. Бу ҳудуд тортишиш қонунига ўхшайди. Инсон 
қанчалик қувноқ ва пок ниятли бўлса, унинг аораси атроф-муҳитдан ижобий муносабатни 
ўзига тортади. Аксинча бўлганда эса салбий муносабатни тортиш билан биргаликда, ўз 
таъсирини ҳам атроф-муҳитга ёяди. Демоқчимизки ота-она билиши керак - унинг ҳатти-
ҳаракатларининг барчаси бола маънавиятига чуқур таъсир этади. Ўз даврида А.Чехов 
таъкидлагандек: “Болалар фариштадай покдирлар. Уларни кайфиятингиз ўчоғига 
айлантирманг”. Ота-она боланинг биринчи ўқитувчиси, унинг суянган тоғи эканлигини 
қалбан ҳис этиши жуда зарурдир. Бола ҳаётининг қанчалик мукаммал ва қарама-
қаршиликлардан холи бўлиши оилавий муҳитнинг бетакрор бўлишига ниҳоятда боғлиқдир. 
Бахтли оилалар ўз фарзандларига ҳам бахтли ҳаёт мерос қолдирадилар. Бахциз ҳаёт эгалари 
эса бахтни тортиқ эта олмайдилар. Токи ҳар бир шахс ўз атрофида бахтли муҳитни ярата 
олар экан, бу муҳит болалар келажагида тўлиқ намоён бўлади. Икки инсон елкасига оила 
масъулиятини ва фарзанд тарбиясини юклаган экан, энди улар ўз мажбуриятларига муносиб 
ҳаракат қилишга интилишлари шарт. Шундай экан, улар зиммасида таърихий, миллий 
вазифа турипти. Бу оиласи келажагини мустаҳкам, ишончли мафкуравий ҳимоясини 
таъминламоқдир. Бунда: 

Ҳозир оила мафкурасида қандай муаммолар борлигини аниқлаш; 

Бу муаммоларни юзага келтирган сабабларни аниқлаш; 

Муаммоларни ҳал қилишнинг энг тўғри йўлларини белгилаб олиш 
Инсон шаклланиши машаққатли жараёндир. Ҳар бир инсон улғайиб шахсга айланади. 
Бироқ баркамол шахс бўлиш ҳар кимнинг ҳам қўлидан келавермайди. Кўпинча маиший 
муаммолар туфайли юзага келган можароларнинг бола кўз ўнгида юз бериши, айрим 
жанжалларнинг гувоҳига айланиш, кескин келишмовчиликлар қаршисида туриш бола нерв 
системасига зарба беради. Ҳаттоки она қорнидаги болага онадаги салбий эмоциялар ўз 
таъсирини беради. Бола қачонки ўзини хавфсиз ва эркин ҳис эца, унинг ривожланиши ҳам ўз 
маромида кечади.

---

315 
Афсуски, ота-оналар ўртасидаги муносабатларнинг салбий тус олишда давом этиши 
болада турли руҳий муаммолар ва маънавий камчиликларни юзага келишига сабаб бўлади. 
Журъацизлик, ўта юқори тортинчоқлик, ўзига нисбатан ишончсизлик, тушкунликка 
мойиллик, ҳаётга нисбатан қизиқишнинг пастлиги, мақсадсизлик ва шу қатори қусурларни 
давом эттириш мумкин. Ҳаттоки, бундай жараёнлар девиант хулқ-атворлар юзага келишига 
ҳам сабаб бўлади. Ўсмирлик даврига келиб эса бундай болаларни қайта тарбиялаш жуда 
мушкил ва ҳатто имконсиз даражага етиши мумкин. Шунинг учун ҳар қандай ота-она 
фарзанди келажаги ҳақида қайғурар экан, уларга ҳамиша соғлом ва хотиржам ҳаёт тақдим 
қилиши лозим. Ўзининг кундалик муаммо ва қийинчиликларидан уларни узоқлаштириши, 
уларга худди ўзлари каби пок дунёни ҳадя қилишга доим интилишлари зарур. Фарзандлар 
бизнинг хатоларимиз жабрини чекувчилар эмас, балки бизни хатолардан қайтариб турувчи 
ва бахтли келажагимизни таъминловчи суянчиқларимиздир.
Оила мустаҳкамлиги кўп жиҳатдан аёл дунёқарашига боғлиқлигини англаган ҳолда, 
бугунги кунда болалар тарбияси ва оналарнинг унинг ҳаётида тутган ўрни борасида кўплаб 
тадқиқотлар ўтказилган ва илмий хулосалар берилди. Айниқса аёл кишининг бу борада ўрни 
юқорироқ баҳоланади. Хусусан инглиз драматурги О.Голдсмит ҳам “Аёллар инсониятнинг 
илк мураббийларидиръ деб хитоб қилганди. Аёл қанчалик билимли ва доно бўлса фарзанди 
камолида камроқ камчиликларга йўл қўяди. 
Хусусан, президентимиз Ш.Мирзиёев ҳам ўз нутқларида аёлларнинг фарзанд 
тарбиясидаги ўрни беқиёслигини таъкидлаб, “Бир ўғил болани ўқицак билимли, салоҳиятли 
шахсни тайёрлаймиз. Бир қиз болани ўқицак, у билан бирга яна бир неча маънавиятли 
авлодни тарбиялаймиз” деб хитоб бергандилар. Аёл - она, оила юраги ва фарзандлар бахт-у 
иқболидир. Оиланинг мустаҳкам ва бахтли бўлиши, унинг маънавий савиясининг 
юқорилигига бевосита боғлиқдир.