Мақола ва тезислар номи

Фойдаланилган адабиётлар:
1.
Д.М.Юлдашева.Болалар фольклорида креол (уйғун) матннинг ифодаланиши.
- 
Молодой ученый, 2020 - elibrary.ru 
2.
Юлдашева Д.М.Использование зоонимов в колыбельной песне - «Алла», как аспект 
этнолингвистики. Актуальные проблемы гуманитарных и …, 2013 - elibrary.ru 
3.
3. Юлдашева Д.М. Синтактик такрорларнинг бадиий-эстетик имкониятлари. –
Молодой учённый. 2019-еlibrary.ru. 
 
 
QO'SHIMCHA TA'LIM MASHG’ULOTLARIDA MAKTABGACHA YOSHDAGI 
BOLALARNING MOSLASHUVINING PEDAGOGIK PSIXOLOGIK SHART 
SHAROITLARI 
Ibragimova O.K. 
Andijon davlat universiteti o’qituvchisi 
 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada tadqiqotning asosiy kontseptsiyalarini aniqlashga imkon 
beruvchi qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlarida bolalarning moslashuvining pedagogik-psixologik 
shartlarini o'rganish muammosi bo'yicha adabiyotlarning nazariy taxlili keltirilgan. Maktabgacha 
yoshdagi bolalarni ta’limga moslashtirishda qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlarining dolzarbligi va 
ahamiyati aniqlandi. Mazkur yoshdagi bolalar moslashuvining shaxsiy, kommunikativ, faollik va 
kognitiv tarkibiy qismlari aniqlandi. Qo'shimcha ta'lim mashg'ulotlarida maktabgacha yoshdagi 
bolalarni moslashtirishning pedagogik-psixologik shart-sharoitlari o'rganildi. 
 
Kalit so'zlar:
pedagogik-psixologik sharoitlar, maktabgacha yoshdagi bolalar, qo'shimcha 
ta'lim mashg’ulotlari, qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlarini tashkil etish, moslashish.

---

316 
Qo’shimcha ta’lim mashg’ulotlarida ta'limni rivojlantirish strategiyasi bolalar ijtimoiy 
hayotga moslashishlari uchun zarur imkoniyatlarga ega bo'ladigan ta'lim tizimlariga alohida e'tibor 
beriladi. Iqtisodiy sharoitlar, shuningdek faol o'zgaruvchan sharoitlarda harakat qilishga tayyor 
bo'lishga qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlari yordam beradi. 
Bolalar uchun qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlarini rivojlantirish konsepsiyasi qo'shimcha ta'lim 
mash’gulotlarining o'ziga xos xususiyatlarini insonning erkin tanlash faoliyati, ta'lim jarayoni 
shakllari va mazmunining o'zgaruvchanligi, hamma uchun ma'lumotga ega bo'lishi, o'zgaruvchan 
atrof-muhitga moslashish qobiliyatini belgilaydi. [2]. 
Ushbu tadqiqotda o'zlarining asosiy maqsadi - qo'shimcha umumiy ta'lim dasturlari uchun 
ta'lim sifatida olib boriladigan qo'shimcha ta'lim tashkilotlari qiziqish uyg'otmoqda [1]. 
V.P.Golovanovning fikriga ko'ra, bunday tashkilotlarda bolaning kognitiv va ijodiy rivojlanishiga 
turtki beruvchi tarkibiy qismiga qaratilgan barqaror aloqa jarayoni mavjud [4]. M.I.Rojkovning 
fikriga ko’ra, qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlari rivojlanishning individual traektoriyasini yaratishga 
imkon berib, faoliyatning bo'sh vaqtlaridan foydalanish orqali bolalarning shaxsiy yaxlitligini 
ta'minlaydi [5]. Shunday qilib, qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlari bolalarga bilim qobiliyatini, ijobiy 
motivatsion yo'nalishni va boshqalarni rivojlantirishga qaratilgan bir yoki bir nechta faoliyat 
turlarini erkin tanlash imkoniyatini beradi. 
Zamonaviy dunyoda shaxsning atrof-muhitning ijtimoiy-madaniy sharoitlariga moslashishi 
masalasi dolzarb bo'lib qolmoqda. Ushbu tadqiqotda maktabgacha yoshdagi bolalar qiziqish 
uyg'otadi, chunki u ma'lum fazilatlarni rivojlantirish, ko'nikmalarni egallashga sezgirdir. 
Qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlari bolaga hayotda yordam beradi. Bu maktabgacha yoshdagi 
bolalarni bunday tashkilotlarga moslashish muammosini o'rganish dolzarbligini belgilaydi. Bolani 
qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlari muhitiga muvaffaqiyatli qo'shish uchun u muayyan shaxsiy 
xususiyatlarga, boshlang'ich g'oyalar va ko'nikmalarga ega bo'lishi kerak. Shunday qilib, 
moslashuvning shaxsiy komponenti sifatlarni o'z ichiga oladi (o'zini o'zi qadrlash, o'ziga ishonch, 
hissiy farovonlik), bu bolaning mashg’ulotlariga tashrifiga, faoliyatiga, o'ziga va boshqalarga 
bo'lgan munosabatida namoyon bo'ladi. Kommunikativ - tinglash, hamdardlik, o'zini va boshqalarni 
baholash, tengdoshlar guruhida ishlash, oqsoqollar bilan muloqot qilish, boshqalarga yordam berish, 
o'z fikrini tushuntirish va isbotlash qobiliyati, faoliyat komponenti motivatsiya, faollik, 
qiziquvchanlik mavjudligi bilan belgilanadi. Kognitiv - o'zi haqida, atrofdagi odamlar va dunyo 
haqidagi elementar g'oyalar, grammatikaning elementar asoslari, elementar matematik tushunchalar 
[7].
Pedagogik-psixologik shart sharoitlar deganda ta'lim jarayoni bilan birga keladigan va 
qo'shimcha ta'lim mashg’ulotlarida bolalarni muvaffaqiyatli moslashishiga yordam beradigan 
ma'lum imkoniyatlar majmui tushuniladi. Ushbu mashg’ulotlarda bolalarni muvaffaqiyatli 
moslashish uchun pedagogik shartlar sifatida quyidagilar aniqlandi: rivojlanayotgan muhitni 
yaratish; bolalarning moslashuvini pedagogik qo'llab-quvvatlashni tashkil etish; ta'lim 
sub'ektlarining o'zaro ta'siri; bolalarga individual va differentsial yondashuvlar. 
Atrof muhitning barcha tarkibiy qismlari birdamlikda namoyon bo'ladi, ular o'zaro bog'liq va 
bir-biriga bog'liqdir [15]. Shunday qilib, rivojlanayotgan muhitni yaratish bolaning muvaffaqiyatli 
moslashuvining manbai hisoblanadi, chunki uning har bir tarkibiy qismi tashqi dunyo bilan o'zaro 
aloqa vositalari va usullarini o'zlashtirish tajribasini, motivlarning paydo bo'lish tajribasini 
shakllantirishga yordam beradi.
Adabiyotlar taxlili shuni ko'rsatadiki, bu bolalarning ta’limga muvaffaqiyatli moslashishi 
uchun qo'shimcha ta'lim tashkilotlari o'rtasidagi o'zaro aloqalarni tashkil etish lozim. Olimlarning 
fikriga ko'ra, mutaxassislarning o'zaro ta'sirini amalga oshiradigan pedagogik-psixologik 
sharoitlarni yaratish kerak - bu birgalikdagi harakatlar bolani shaxsiy fazilatlari, qo'shimcha ta'lim 
tashkilotlarining boshlang'ich muhiti, g'oyalari bo'lgan bolalarni o'z ichiga olishga qaratilgan 
o'zlashtirishga yordam beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni ta’limga moslashtirishda qo'shimcha ta'limning dolzarbligi 
va ahamiyatini aniqlandi. Ushbu yoshdagi bolalarni moslashuvining aniqlangan tarkibiy qismlari: 
shaxsiy (o'zini o'zi qadrlash, o'ziga ishonch, hissiy farovonlik), muloqot (tinglash qobiliyati, 

---

317 
hamdardlik, o'zini va boshqalarni baholash), tengdoshlar guruhida ishlash, boshqalarga yordam 
berish, o'zlarining fikrlarini bayon etish, faoliyatlarini tashkil etish (motivatsiya, faollik, qiziqish), 
kognitiv (o'zlari haqida, boshqa odamlar va dunyo haqidagi asosiy bilimlar, boshlang'ich 
grammatika, elementar matematik tasavvurlar) komponentlarini tushuntirish va isbotlashdan iborat. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni qo'shimcha ta'lim tashkilotlariga moslashishi rivojlanayotgan 
muhitni yaratish zarur. Fazoviy, ta'limiy, rivojlantiruvchi, sub'ektiv bosqichlarni amalga oshirishni 
o'z ichiga olgan bolalarni adaptatsiyasini pedagogik-psixologik qo'llab-quvvatlashni talab etadi. 
Diagnostika, izlash, maslahat-loyihalash, mutaxassislar, o'qituvchilar, ota-onalarning birgalikdagi 
faoliyati sifatida belgilangan ta'lim sub'ektlarining o'zaro aloqalari bolaga qo'shimcha ta'lim 
tashkilotlari muhitini yaratishda, bolalarga individual va tabaqalashtirilgan yondoshish, har bir 
bolaga individual yordamni belgilash lozim. O'quv jarayonida turli xil vaziyatlarda uning 
xususiyatlari va qobiliyatlarini inobatga olgan holda, shuningdek tarkib, shakllar, usullarni tanlash 
orqali bolalar guruhida ishlash, ta'lim stavkalari va me'yorlari har bir bolani o'rganish uchun maqbul 
shartlardir.