Мақола ва тезислар номи

 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29 dekabrdagi Oliy Majlisga 
Murojaatnomasi. Xalq so’zi 2020 yil 30 dekabr № 276 son. 
2. Z.A.Artukmetov, H.Sh.Sheraliyev. Ekinlarni sug’orish asoslari. T. 2007 y. 
3. S.T.Vafoyev. Melioratsiya mashinalari. T., “Fan texnologiya”, 2013 y. 
4.A.Jo’rayev va boshqalar. “Disklar bilan takomillashtirilgan ariq qazish mashinasi” nomli 
foydali model. Patent FAP 01573 
5.A.Jo’rayev, I.Hasanov, S.Orziyev, J.Ro’ziqulov, “Muvaqqat ariqqazgich samaradorligini 
oshirish”, O’zbekiston Qishloq va suv xo’jaligi jurnali Maxsus son 2019 y. 
ИННОВАЦИОН ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДАГИ 
ВАЗИЯТЛАРДА САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ 
Рустамов Ш.Х. 
 ТАТУ Қарши филиали катта ўқитувчиси
Методик режада муаммоли вазиятларни ҳал қилиш ва белгиланган мақсадларга 
эришишда профессионал кўникмаларни самарали эгаллаш учун интеллектуал тизим 
ёрдамида машғулотларни ташкил этиш шартларини кўриб чиқиш зарур. Хусусан, таъсир 
доирасидаги барча шартлар қуйидаги типларга бўлинади: 
Ташқи ташкилий омиллар, яъни таълимни олиб борилиш шартлари, давомийлиги ва шу 
кабилар. 
Педагог томонидан амалга ошириладиган шартлар, яъни тизимнинг ишлатилиш 
функцияларини эгаллаш, муаммоли вазифаларни танлаш ва шу кабилар. 
Талаба учун машғулотни самарали ташкил этишга қўйиладиган талаблар, яъни ёши, 
психологик хусусиятлари, касбий тажриба даражаси ва шу кабилар. 
Ташқи ташкилий омиллар биринчи навбатда талабага ўқув жараёнида ва ўқитиш 
тизимидаги вазифаларни бажаришда таъсир қилади. Бу эса қуйидаги омилларни ўз ичига 
олиши лозим: 
таълим жараёнини қулай ташкил этилиши, авваламбор, информатика ва ахборот 
технологияларига тегишли аудиторияларида ўқув жараёнини ташкил этиш учун барча 
зарурий меъёрлар ва стандартларга риоя қилиш; 
таълим жараёни ва муаммоли вазифаларни ҳал қилиш жараёнининг турли 
муддатларидан фойдаланиш имконияти. Ҳар бир талабанинг ўзига хос хусусиятларидан 
келиб чиқиб, ҳар бир муаммони ҳал қилиш учун унинг мураккаблигига қараб вақт сарф 
қилинишини унутмаслик керак. Буни ҳисобга олиш ва талабаларга машғулотлар давомида 
муаммоларни тўлиқ ҳал қилиш учун вақт бериш керак. Ушбу чеклов билим ва кўникмаларни 
бошқаришга тааллуқли эмас, чунки талаба олдиндан белгиланган вақт ичида ўзлаштирган 
маҳоратини намойиш қилиши керак;
Таълим тизимида тақдим этилаётган билимлардан самарали фойдаланишни амалга 
ошириш учун ўқитувчи томонидан бажарилган шарт-шароитлар талабаларнинг тизимдаги 

---

624 
ишларини қўллаб-қувватлаш ва педагог фаолиятини амалга ошириш учун ҳам предмет 
соҳасида, ҳам АКТ соҳасида тайёргарликнинг зарур даражасига эга бўлишига асосланади. 
Педагог ахборот таълим тизимлари билан ишлаш кўникмаларига эга бўлиши ва ушбу 
тизимдан фойдаланган ҳолда машғулотлар пайтида турли хил ҳолатларга тайёр бўлиши 
керак (техник муаммолар бундан мустасно, чунки бу тизим администраторининг вазифаси).
Анъанавий ўқитиш ёки масофавий таълимни амалга оширишга тайёрланаётганда, 
қандай ҳаракат шароитларини ишлаб чиқиш кераклигини ва муаммолар ҳақида қандай 
билимларни умумлаштиришни аниқ белгилаш керак. Шунинг учун ҳар бир назарий блок 
учун амалий машғулотлар билан бир қаторда талабалар маълум бир билим даражасида ҳал 
қилишлари керак бўлган бир қатор муаммоли вазиятларни ишлаб чиқиш мақсадга 
мувофиқдир. 
Масалан, “Компьютер тизимлари ва тармоқлари” фанини ўрганишда “маълумотларни 
жисмоний тарзда ёки каналлар орқали узатиш даражаси”, улар одатда амалий 
машғулотларда фақат кабелни улаш қоидаларини, уларни сиқиш ва уланиш схемасини 
кўрсатади. Кўпинча, юзага келиши мумкин бўлган муаммолар ҳақида гапиришади, аммо 
ушбу мавзудаги тажрибага эга педагоглар улар билан содир бўлган вазиятларни тез-тез 
тасвирлаб беришади. Бундан ташқари, ҳар бир талаба учун ҳақиқатдан ҳам мавжуд бўлган 
муаммони ҳал қилишда ўзини синаб кўриш муҳимдир. Шу сабабли, тавсифланган қисмни 
ўрганаётганда, “алоқа канали орқали маълумотларни узатиш” мақсадини бажаришда зарур 
бўлган ҳар хил шартларни бажариш учун бир қатор вазифаларни белгилаш самара беради. 
Бу ерда шартлар бажариш учун мавжуд бўлган вазифаларни ҳисобга олиш керак: кабел 
тизимидаги узилиш, нотўғри уланиш, электромагнит ножўя таъсирлар, симсиз тармоқ 
ташкил этишдаги ножўя таъсирлар ва бошқалар. 
“Компьютер тизимлари ва тармоқлари” фанида уларнинг алоқаларини тушунишни 
тўғрилаш учун аввалги бўлимлардан ҳам, ҳозирги қисмдан ҳам шартларни ўз ичига олган 
вазифалардан фойдаланиш керак. Худди шу нарса бошқа мавзулар ва курсларда юқори 
даражадаги билимларни ўзлаштиришда ҳам содир бўлади. Бунинг учун бир нечта 
муаммоларда қуйидаги элементларнинг ўзига хослиги асосида муаммоли вазиятларни 
яратиш тавсия этилади: 
- мақсад идентификатори - янги вазифа олдингиси билан бир хил мақсадга эга, аммо 
ундаги шарт ёки муаммо фарқланади. Бундай ҳолда, янги боғлиқликларни тушуниш ва 
маълум бўлган мақсадлар ҳамда янги ўрганилган ҳаракатлар шартлари ўртасидаги 
боғлиқликни англаш шаклланади. Шу тарзда, алоҳида интеграл микросхемаларни 
деталлаштириш мумкин бўлади. Шундай қилиб, муаммоли вазиятларни мақсадга боғлаш ва 
кўпинча улардаги ҳаракат шароитларини ўзгартириш мумкин; 
-шартлар идентификатори - янги вазифада мақсад бошқа бўлиб, аммо бажарилмаган 
шартлар орасида олдинги вазифалардаги шарт ёки шартлар мавжуд. Ушбу вариант турли 
мавзулар соҳалари ўртасидаги муносабатни ўрганишни ўз ичига олади. Шундай қилиб, 
масалан, ўқувчиларни соҳалар ўртасидаги муносабатни намойиш этиш ва тушунишга 
йўналтириш учун мақсад ушбу соҳага хос бўлган янги соҳа учун вазифалар яратилади. 
Вазифалар ўртасидаги бундай боғлиқлик аралаш соҳалар маълум бир тартибда ўрганилганда, 
уларнинг асосида бир хил мавзуларга эга бўлганда тавсифлидир. Масалан, электротехника 
ҳам, микроэлектроника ҳам умумий физик тамойиллари билан ажралиб туради; 
-муаммонинг ўзига хослиги - гарчи шартлар (ёки ҳатто мақсад) фарқ қилсада янги 
муаммо аввалгисига ўхшаш тарзда намоён бўлади. Вазифаларни шундай боғлаш орқали 
предмет соҳаларида сабаб-оқибат муносабатларини умумлаштириш мақсадга мувофиқдир.
Масалан, “Компьютер тизимлари ва тармоқлари” курсида “умумий ресурсга кириш” 
мақсади ва “боғланиш топилмади” муаммоси комбинацияси шубҳа қилиш учун турли 
даражадаги турли хил шароитларни қамраб олади. Вазифаларни ташкил қилиш учун 
тавсифланган стратегияларни қўллаган ҳолда педагог билимларнинг тасодифийлигини 
текшириш вазифасини олади.

---

625 
Талабаларга ахборот тизимларини ташкиллаштириш ёрдамида таълимни самарали 
ташкил этишга эришиш учун қўйиладиган талаблар: 
-таълим олувчиларнинг асосий ўзига хосликларидан бири бу уларнинг ёшидир. Таълим 
тизими - ўрта умимий таълим мактаби битирувчи синфларида ва олий ўқув юртларида 
ўқишнинг биринчи йилларида шакллана бошлаган, сўнгра бутун касбий фаолияти давомида 
ривожланиб борадиган касбий кўникмаларни ривожлантиришга мўлжалланган.
Шундай қилиб, муаммоли вазиятларни ҳал қилиш, талабалардан расмийлаштирилган 
билимларини ўзлаштиришини талаб қилишини ҳисобга олсак, муаммоли вазиятларнинг 
предмети, объектлари ва жараёнлари билан назарий танишиш жуда муҳимдир. Агар баъзи 
талабалар маълум бир муаммоларни ҳал қилишса, бу улардаги ҳаётий тажрибани ёки 
интуициянинг мавжудлигини кўрсатади. Табиийки, ушбу маълумотлар зарур ва таълимнинг 
кейинги босқичларида жуда фойдалидир.