Мақола ва тезислар номи

 
ҲАРБИЙ ХИЗМАТЧИЛАР КАСБИЙ ШАРОИТЛАРИГА МОСЛАШУВ 
ЖАРАЁНИДА ШАХС ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
 
Исломова С. 
 
Экспериментал психологик тадқиқотлар ҳарбий-касбий фаолият шароитларига самарали 
мослашув учун биринчи навбатдаги аҳамиятга эга бўлган шахс сифатларини намоён қилиш 
имконини берди. Мослашув потенциали ривожланишининг даражаси қанча юқори бўлса, 
ҳарбий хизматчи мураккаб шароитларда ўз касбий мажбуриятларини шунчалик муваффақиятли 
бажарадилар. Шахс мослашуви потенциали концепциясининг назарий асоси инсон организми 
ва психикаси ишлаши барча даражаларига тегишли жисмоний ва ижтимоий муҳит 
шароитларига фаол доимий мослашув жараёнидек мослашув ҳақидаги тасаввурдир. Мослашув 
самарадорлиги асаб тизими хусусиятлари генетик шартланганлиги, тарбия шароитларидан 
тортиб, одам ўзига ва ижтимоий алоқаларни қанчалик адекват қабул қилишига боғлиқ, мавжуд 
имкониятлар билан ўзининг эҳтиёжларини ўлчаб кўради ва ўз хулқ атвори мотивларини 
англайди. Ўзи ҳақидаги хато ёки етарли ривожланмаган тасаввур мослашувнинг бузилишига 
олиб келади, бу эса юқори зиддият, ўзининг ижтимоий ролини тушунмаслик, иш 
қобилиятининг тушиб кетиши, соғлиги ҳолатининг ёмонлашуви билан кузатилади. 
Мослашувнинг бузилишининг кўплиги касаллик, касбий фаолиятнинг сифати тушиб кетиши, 
ижтимоийликка зид хулқ-атворлар бўлишига олиб келади. Мослашув жараёни фавқулодда 
ривожланувчи. Унинг муваффақияти кўпинча бир қатор объектив ва субъектив шароитлар, 
функционал ҳолат, ижтимоий тажриба, ҳаётий установкалар ва кўп нарсаларга боғлиқ. Бироқ 
нисбатан барқарорлиги ва кўпинча фаолиятнинг энг хилма-хил шароитларига мослашув 
муваффақиятини белгилаши билан ажралиб турадиган бир қатор шахс хусусиятларини ажратиб 

---

336 
кўрсатиш мумкин. Бундай характеристикалар қаторига шахснинг асаб-психик барқарорлиги, 
ўз-ўзини баҳолаши, атрофдагилар учун ўзининг аҳамиятлилиги, зиддиятга бориш даражаси, 
одамлар блан алоқага киришиш тажрибаси мавжудлиги. Жамиятнинг ахлоқий меъёрларига 
бўлган хабардорлиги, ҳарбий жамоа гуруҳий меъёрларини қабул қилиши киради. Асаб-психик 
барқарорлик аҳамиятли фаолият шароитларини кардинал алмашинуви даврлари учун 
характерли ва бевосита мослашув жараёни билан боғлиқ психик ва жисмоний зўриқишлар 
бўлганда асаб тизими бузилишига мойилликни баҳолайди.