|
Фойдаланилган адабиѐтлар:
1. Иванова Т.И. Суицидальное поведение у детей с депрессивными расстройствами.
Современные проблемы охраны психического здоровья детей. Проблемы диагностики,
терапии и инструментальных исследований в детской психиатрии. – Волгоград. 24-26 апреля
2007 г. – Волгоград: ВолгГМУ, 2007. –С. 87-88.
2. Подольский А.И., Идобаева О.А., Хейманс П. Диагностика подростковой
депрессивности. Теория и практика. – СПб.: Питер, 2004. – 202 с. 131
3. Райс Ф., Долджин К. Психология подросткового и юношеского возраста // пер. с
английского В. Квиткевича, Ю. Мирончика. – Изд. Питер, 2011. – 816 с.
4. Усов М.Г. Клиника, ранняя диагностика и прогноз депрессий у подростков:
автореферат дисс. ... д-ра мед. наук. – Томск, 1996. – 33 с.
329
JASLARDI MIYNET SU’YIWSHILIKKE TA’RBIYALAWDA XALIQ PEDAGOGIK
DEREKLERINEN PAYDALANIW
Iqlasova M.
NMPI magistranti
Saparbaev T.
NMPI dotcenti, p.i.k ilimiy basshi
Qaraqalpaq xalqina ta’n bolg’an milliy o’zgeshelikler, onin’ milliy ma’deniyati, shan’araqtin’
turmis ta’rizi, sonday aq jas a’wladti turmisqa tayarlawda ko’p a’sirler dawaminda qollang’an
usillar, u’rp-a’detleri, ta’rbiya haqqindag’i ideyalari xaliq pedagigikasina tiykar boladi.
Xalqimizdin’ uzaq jillar bala ta’rbiyasi tarawindag’i ta’jriybesi ku’shli qudiretke iye ekenligin ha’m
xaliqshillig’in bilgen o’tmishten danalar ha’m alimlar o’zlerinin’ do’retiwshilik xizmetinde oni
alg’a ilgeriletti. Xaliq pedagogikasi ja’miyet ag’zalarinin’ a’meliy xizmet, turmisliq ta’jriybesi
tiykarinda ju’zege keledi desek duris boladi. Demek, jaslardi miynet su’yiwshilikke u’yretiwde
xaliq pedagogikasinin’ orni og’ada ulli. Jaslardi miynetke uyretiw barisinda xaliq pedagogikasinin’
bahali dereklerinen: ertekler, an’izlar, da’stanlar, naqil-maqallar, tolg’awlar, termeler, og’ada ken’
qollaniladi.
Misali: Jaslardi miynet su’ygishlikke ta’rbiyalawda to’mendegishe naqil-maqallardi
paydalanip olardin’ ma’nisin jaslarg’a tu’sindirip, uqtirip barsaq maqsetke muwapiq boladi.
Miynettin’ ko’zin tapqan,
Baxittin’ ko’zin tabadi.
Erinshektin’ eki dosti bar,
Biri uyqi, biri ku’lki.
Miyneti azdin’-miywesi az.
Miynet penen er ko’gerer,
Jamg’ir menen jer ko’gerer.
Miynet tu’bi ra’ha’t t.b
Usi siyaqli naqil-maqallardin’ jaslarg’a aytip ma’nisin shag’ip u’yretip bariwimiz tiyis. Bul
naqil-maqallardin’ da’slep shan’araqta ataa-analar ta’repinen ta’rbiyaliq ta’sir retinde qollanilsa
dawami balalar baqshalarinda son’ uliwma bilim beriwshi orta mektepleride ta’lim-ta’rbiya
jumislari barisinda a’melge asirilsa jaslarda miynet su’yiwshilikke degen qizig’iwshiliqtin’,
biyimliktin’ belgileri o’z sa’wleleniwlerin tabadi.
Jaslardi miynet su’ygishlikke ta’rbiyalawda erteklerdin’ tutqan orni ayriqsha. Xaliq
pedagogikasi dwreklerinin’ biri esapklang’an erteklerdin ishinde miynet temasina arnalg’an ertekler
ko’plep ushirasadi diyxanshiliq, sharwashiliq, an’shiliq, o’nermentshilik t.b ka’siplerge jaslardi
bag’darlawda xaliq erteklerinin’ ta’rbiyaliq ta’siri og’ada ulli.
O’ytkeni ha’r ku’ni balag’a “Olay etpe, bulay et”, “Ta’rtipli bol”, “Miynet et”, “Erinshek
bolma”, “Erte turip u’y jumislarina ja’rdemles” t.b dep aytqannan go’re u’lken turmisliq waqiyani,
ya’ki ertekti ko’rkem etip aytip bersek a’bette miynetke bolg’an qizig’iwshilig’I artiwi so’zsiz. Al
shan’araqlarda bolsa ata-ana ya’ki kempir apa, a’je uliwma balanin’ ta’rbiyasi ushin juwapker
bolg’an adam kishi jastag’I balalarg’a uyiqlaw aldinan miynet ta’rbiyasi haqqinda ertekler aytip
berip uyiqlatiwi ya’ki oqip beriwi kerek.
Sonday aq xaliq pedagogikasinin’ bay u’lgilerinen biri bolg’an da’stanlarda da miynet
ta’rbiyasi haqqinda unamli pikirler aytiladi. Misali, Qaraqalpaq da’stanlarinin’ ko’pshiliginde
miynet ta’rbiyasi haqqinda pikirler og’ada ko’p so’z etiledi. Solardin’ ishinde “Qiriq qiz” da’stani
jaslardi miynet su’yiwshilik ta’rbiyasina ta’rbiyalawda ag’ada u’lken a’himiyetlilikke iye. “Qiriq
qiz” d’stani jaslardi miynet su’yiwshilik, a
Dep ikramliliq, adamgershilik ruwxinda ta’rbiyalawda orni ayriqsha. Qizlar menen bir qatarda
er balalarda da Gu’layimday, Sa’rbinazday, Arslanday, batir er ju’rek miynaettan qaspaytug’in
330
ma’rt dos joldas boliwg’a ta’sirlendiredi. Basqa da da’stanlarda batirlar ep ma’pi ushin dushpang’a
qarsi gu’reske ta’rbiyalaydi.
“Qiriq qiz” da’staninin’ qaharmanlari qorg’anlardi saliw, qizlardi a’skeriy o’nerge u’yretiw,
bag’ egiw, h.b da jumislardi tikkeley o’zleri islewi jag’inan artiqmash bolip turadi. Al olar
ta’repinan a’melge asirilg’an islerdin’ ha’mmesinin’ torkininde olardin’ elge sadiqlig’i, xaliq ma’pi
ushin tirisiwi, za’berdesligi, miynetkeshligi ko’zge taslanadi.
Jaslardi miynet su’yiwshilikke ta’rbiyalawda an’izlardin’ da tutqan orni og’ada ulli.
Qaraqalpaq xaliq pedagogikasinin’ ta’rbiyaliq a’himiyetke iye dereklerinen biri an’izlar bolip
esaplanadi.Jaslardi miynet su’yiwshilikke ta’rbiyalawda ata-babalarimizdan bizge miyras bolip
qalg’an an’izlar og’ada ko’p, olardin’ ko’pshiligi jaslardin’ miynet ta’rbiyasina tikkeley
bag’darlang’an desek qa’telespeymiz. Olardan Ernazar Alako’z, O’mirbek laqqi, Qa’wender
bala,Aq qapshiq, Qazi Ma’wlik,Shimbay,Jiyrenshe sheshen,Asan qayg’i tag’i basqada miynet
ta’rbiyasina baylanisli an’izlardi ko’plep kelire beriw mu’mkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
