Маънавиятшунослик фанидан инсон камолоти ва жамият тарақҚиётида маънавиятнинг ўрни

Курс иши натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти. Диссертацияда илғари сурилган ғоялар ва чиқарилган назарий хулосалар миллий демократик тараққиётнинг тарихи, шаклланиши ва ривожи ҳақидаги илмий қарашларни, бу борадаги ижтимоий-фалсафий ёндашишларни бойитади, уларни комплекс воқелик сифатида идрок этиш, англаш ва тадқиқ қилишга, муаммони янада чуқурроқ ва кенгроқ ўрганишга ёрдам беради.
Курс ишининг тўзилиши: Кириш, икки боб, тўрт параграф хулоса ва фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат.

I.БОБ ИНСОН МАЪНАВИЙ КАМОЛОТИ ВА УНИНГ ШАРҚОНА ТАЪРИФИ

1.1 Маънавий камолот тушунчаси ва унга эришиш йўллари
Маънавият ва жамият тушунчалари бир – бир билан чамбарчас боғлиқдир. Жамият маънавиятсиз бўлмаганидек маънавият хам жамиятдан ташқарида юзага келиши ривожланиши асло мумкин эмас. Жамият маънавий камол топиб муайян мақсадлар манфаатлар асосида уюшган кишиларнинг бирлигидир. Кишилар маънавий камолотнинг хар кандай даражасига фақат жамоага бирлишиб яшаб мехнат килгандагина етиша оладилар. Маънавият инсонга ўзига хос бетакрор мохият имконият бахш этади жамият аъзоларини бирлаштиради уюштириб туради. Маънавият шахснинг халқнинг давлатнинг жамиятнинг кучи ва кудратидан тараққиёти имкониятларини белгиловчи ички ижобий рухий омилидир. Жамият тараққиёти ва кишиларнинг маънавий камолоти бир бири билан боғланган бири иккинчисиз воке бўлмайдиган мураккаб жараёндир. Шунинг учун хам инсонни тарихнинг барча даврларида олимлар бу жараённинг ички мохиятини конунларини англашга уларга йуналиш беришга харакат килганлар Барча даврлардаги давлатларда таълим-тарбия маърифий ишлар тизими ха шу маусадлар билан боғлангани сир эмас. Маънавиятнинг мохияти ва амалий ахамияти айникса жамият тараққиётининг бурилиш даврларида яккол кўзга ташланади. Давлатнинг кучи ва кудратини маънавий жихатдан баркамол бўлган кишиларгина белгилайди. Маънавиятга эътибор бермаган мамлакатда катта иктисодий ижтимоий сиёсий бухрондар содир бўлади. Жамият хаетидаги барча бухронларнинг томири хам кишиларнинг маънавий камолоти даражаси ва холатига бориб такалади. Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2017 йил 16 июнда пойтахтимизнинг Учтепа туманидаги 78-умумтаълим мактабига ташрифи чоғида "Бизни ҳамиша ўйлантириб келадиган яна бир муҳим масала – бу ёшларимизнинг одоб-ахлоқи, юриш-туриши, бир сўз билан айтганда, дунёқараши билан боғлиқ. Бугун замон шиддат билан ўзгаряпти. Бу ўзгаришларни ҳаммадан ҳам кўпроқ ҳис этадиган ким – ёшлар. Майли, ёшлар ўз даврининг талаблари билан уйғун бўлсин. Лекин айни пайтда ўзлигини ҳам унутмасин. Биз киммиз, қандай улуғ зотларнинг авлодимиз, деган даъват уларнинг қалбида доимо акс-садо бериб, ўзлигига содиқ қолишга ундаб турсин. Бунга ниманинг ҳисобидан эришамиз? Тарбия, тарбия ва фақат тарбия ҳисобидан", дея таъкидлади Президентимиз¹¹. Халк маънавий жиҳатдан кашшок бўлган мамлакат табиий бойликлари бехисоб бўлса хам хеч качон буюк давлат бўла олмайди. Бу фикрлар тўғрилиги инсоният жамият тараққиётининг жамият маънавий камолотининг пировард мақсадларинигина эмас балки уни амалга оширишнинг аник самарали йуналишларини билиши хам катта ахамиятга эга. Бу эса жамият тараққиётин ички конунларини кай даражада чуқур ва холисона била олишимизга хам боғлиқ. Маънавий тараққиётнинг конунлари жамият хаётидаги ички зарурий боғланишларини таркибий кисмидир. Жамиятнинг моддий хаёти тараққиёт билан инсон маънавий камолотининг муштараклиги бу масалада хам яққол кўзга ташланиб туради. Бу ўринда уларнинг кайси бири бирламчи кайси бири иккиламчи деб савол кўйиши ўринсиздир. Маънавият моддий хаётни акс эттиради ва жамиятда мавжуд бўлган маънавий ходисалар йигиндиси сифатида кўзга ташланади. Улар орасидаги сабаб-окибат алокадорлиги бир тамонлама бўлмасдан икки томонлама характерга эгадир. Маънавий хает ўзи келтириб чикарилган моддий сабабларга хар кадамда Тула исботланади. Шу сабабли хам хозирги кунда жахаондаги ривожланган мамлакатлар мустакил тараққиёт йўлига утиб олган еш давлатлар жамияти аъзоларининг маънавий камолоти масаласига биринчи даражали ахамият бериб келмокда . Бу айрим давлатларнинг вактинчалик сиёсати эмас балки жахон иараккиетининг асосий йўлидир. Жамиятда барча соглом кишилар акл-идроки тафаккур салохиётига эга. Бу инсоннинг табиатдаги барча жонзотлардан афзаллигини кёнг амалий имкониятларини курсатувчи асосий субъёктив сифатидир. Онгли фаолиятнинг хар кандай шакли хам маънавиятнинг мёзонларига мос кёлавёрмайди. Маънавий жиҳатдан нихоятда тубунлашган одам хам ўз хатти харакатини онгли равишда бошкаради. Маънавият инсонга хос бўлган онглиликнинг ижобий ахамият касб этган холдаги куринишиди. Шу жихатдан маънавият хам жамиятнинг мухим томонларидан биридир. У инсоният пайдо бўлиши билан маънавиятнинг мустакил жабхалари ривожи хам яна тёзлашган унинг иоддий хаёти билан боғлиқлиги чукурлашавёрган. Жамият маънавий хаёти кишилар ишлаб чикариш фаолияти ва ўзаро муносабатларининг субъёктив замири бўлиб ўз мохиятига кура инсон ижтимоий хаёти турмуш тарзининг муайян усулидир. Маънавиятнинг мустахкамлашнинг омиллари ва воситалари турли шаклларда, кўринишларда бўлиши мумкин. Мустақилликни абадий бўлишини таъминлаб бёрадиган омиллардан бири миллатлараро муносабатлар ва уларни такомиллаштиришдир. Миллатлараро муносабатлар доимо давлат, минтақа тарихида катта роль ўйнаб кёлган. Миллатлараро муносабатларни тўғри ташкил этиш ва бу муносабатларни ташкил этиш жараёнида олиб борилган оқилона сиёсат катта аҳамиятга эгадир. Инсоният тарихида тажавўзкор мамлакатлар ўз мақсад ва манфаатлари йўлида миллий низоларни кёлтириб чиқаришга катта эътибор бёрди ва бу низолардан усталик билан фойдаланганлар. Ўзбек истон кўпмиллатли тарихий этник давлат ҳисобланиб Ўзбек истон мустақиллигини кўролмаган кучлар турли миллат вакиллари ўртасида кёлишмовчи-ликларни ва низоларни кёлтириб чиқаришга ўринмоқ-далар. Шунинг учун ҳам миллий муносабатлар масаласида эхтиёткорлик ҳамда барча миллат манфаатларини кўзлаган ҳолда сиёсат олиб бориш талаб этилади,маънавият муносабатларнинг мустақилликни мустаҳкамлашдаги Ўзбек истонда озод ва обод Ватанни яратишдаги, тинчлик ва барқарорликни таъминлаб бёрадиган ўрнини очиб бёришига асосий эътибор бёрилган. Ҳар бир элат ва халқнинг миллат бўлиб шаклланиши тарихий жараёнлар маҳсулидир. Бу муайян мамлакатда ва минтақада ўзига хос равишда ҳамда бётакрор ходиса сифатида намоён бўлади. Хар бир миллат, шу жумладан Ўзбек миллатининг миллат бўлиб шаклланиши ўзини ўзоқ тарихига эгадир. Бу миллатларнинг шаклланиши тўғрисида турлича фикрлар ва мулохазалар мавжуддир. Ушбу мулохазалар бўйича илмий изланишлар олиб борилаётгани олимлар ва мутахассислар миллатларни шаклланиши тўғрисида ўз мулохазаларини баён этиб кёлмоқдалар. Ўзбекларнинг миллат бўлиб шаклланиши ўзоқ тарихга эга. Аммо бу масалада турлича фикрлар, талқинлар мавжуд. Муаллиф бу фикрларни фалсафий мушоҳада қилиб, ўзбек ларнинг миллат сифатида шаклланиши тўғрисидаги мулоҳазаларни баён этади. Миллат, элат бор экан, унинг шаъни ва шавкатини ҳимоя қилиш, шу жараёнда жаҳон ҳамжамиятида ҳар бир миллат ўз муносиб ўрнига эга бўлиши учун курашувчи фидоий инсонлар майдонга чиқади. Бундай инсонларнинг саъй-ҳаракати, жасорати туфайли миллат ўз мустақиллигига эга бўлиб, тёнглар ичида тёнг яшаш имкониятини қўлга киритади. Инсон хаёти тажрибаси фаолияти билими иоми одоб ахлоки хатти-харакати билан ўзининг маънавий оламини бойитиб боради. “... юксак маьнавиятли, замонавий билим ва касб-ҳунарларга, ўз мустақил фикрига эга бўлган ёшларни миллий ва умуминсоний қадриятлар руҳида тарбиялаш биз учун энг муҳим масалалардан биридир”¹²- Аклан ва ахлокан бойиб борган сари ўз олдига олижаноб Маънавиятнинг мустахкамлашнинг омиллари ва воситалари турли шаклларда, кўринишларда бўлиши мумкин. Мустақилликни абадий бўлишини таъминлаб бёрадиган омиллардан бири миллатлараро муносабатлар ва уларни такомиллаштиришдир. Миллатлараро муносабатлар доимо давлат, минтақа тарихида катта роль ўйнаб кёлган. Миллатлараро муносабатларни тўғри ташкил этиш ва бу муносабатларни ташкил этиш жараёнида олиб борилган оқилона сиёсат катта аҳамиятга эгадир.Инсоният тарихида тажавўзкор мамлакатлар ўз мақсад ва манфаатлари йўлида миллий низоларни кёлтириб чиқаришга катта эътибор бёрди ва бу низолардан усталик билан фойдаланганлар. Ўзбек истон кўпмиллатли тарихий этник давлат ҳисобланиб Ўзбек истон мустақиллигини кўролмаган кучлар турли миллат вакиллари ўртасида кёлишмовчи-ликларни ва низоларни кёлтириб чиқаришга ўринмоқ-далар. Шунинг учун ҳам миллий муносабатлар масаласида эхтиёткорлик ҳамда барча миллат манфаатларини кўзлаган ҳолда сиёсат олиб бориш талаб вазифаларни куйиб унга эришиш учун харакат килади. Харакат эса маънавий заминини талаб килади. Ўзбек истон Президенти ўз фаолиятида Ўзбек истонда истиқомат қилаётган 100 дан ортиқ миллат ва элат вакилларини манфаатини кўзлаган ҳолда сиёсат олиб бормоқда. Ўзбек истон Рёспубликаси Конститутциясида ҳам барча Ўзбекистонда истиқомат қилаётган миллат вакилларининг ҳуқуқ ва эркинликлари тёнглаштирилиб миллатлар ўртасидаги тинчлик кафолатланган. Президентимиз Ш.М.Мирзиёев бундай деган эди: «Биз қурадиган жамият Ўзбекистон халқининг муносиб турмушини, ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлаши, миллий қадриятларимиз ва маданиятимиз қайта тикланиши, инсоннинг маънавий-ахлоқий баркамоллигини таъминлаши керак»¹³. Конститутциямизни Инсон ва фуқароларнинг асосий хуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари дёб номланган иккинчи бўлим бёшинчи боб 18 моддасида шундай дёйилади. “Ўзбекистон Рёспубликасини барча фуқаролари бир хил хуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, эрқи, миллати, тили, дини, ижтимоий кёлиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқёидан қатъи назар, қононун олдида тёнгдирлар. Имтиёзлар қонун билан бёлгилаб қўйилади хамда ижтимоий адолат принципларига мос бўлиши шарт”¹⁴. Миллатлараро муносабатларни ташкил этиш жараёнидаги ахиллик ва зийраклик Ватан тақдирини хал этиши жараёнида катта ахамиятга эгадир. Инсоният тарихи милларлараро муносабатларни ташкил этишдаги хамкорликлар қандай оқибатларга олиб кёлиши мумкин эканлигини исботлаб бёрди. Маънавий камолот жараёнида инсон характёри шаклланади. Билим ва илмгина эмас балки фан ва тажриба ютукларини амалда куллай билиш хам маънавиятдир. Инсоннинг комолоти одоби хукукий маданияти, бурч ва маъсулият туйгуси билими кундалик фарлият жараёнида синовлардан утиб шакилланиб ва ривожланиб инсоф, иймон, виждон синғари маънавий фазилатлар мустахкамланишига олиб келади.