Ma’mur qahhorov

Miqdor o‘zgarishlarining sifat o‘zgarishlariga o‘zaro o‘tishi qonuni rivojlanish qay tarzda yuz berishini, yangilikning kelib chiqish «mexanizmi»ni ko‘rsatadi. Bunda miqdoriy o‘zgarishlar ta’sirida, avvalo, predmetning ayrim xossalari o‘zgaradi, so‘ngra, miqdor o‘zgarishlari ma’lum darajaga etgach, eski me’yor buzilib, predmetni aynan shu predmet qilib turgan muhim xossalar yig’indisi, ya’ni sifat ham o‘zgaradi. Masalan, harorat asta-sekin oshirib borilib, yuz darajaga etganda suv qaynay boshlaydi, bunda u o‘z sifat holatini o‘zgartirib, yangi sifat holatiga – bug‘ holatiga o‘tadi, nol darajada esa suv molekulalarining xolati shunday qayta tuziladiki, suv yana boshqa sifat holatiga, ya’ni, muzga aylanadi. Demak, suv, bug‘, muz – bular bir narsaning turlicha miqdoriy o‘zgarishlar ta’sirida yuzaga keladigan uch xilma-xil sifat holatlaridir.

Agar miqdoriy o‘zgarish sezilarli bo‘lmasa, miqdor bilan sifatning birligi bo‘lmish me’yor buzilmaydi. Qachonki miqdoriy o‘zgarishlar sezilarli bo‘lganda miqdor ham, sifat ham o‘zgarishga uchrab, yangi miqdor va sifat, demakki, yangi me’yor yuzaga keladi. Yangi me’yor esa, yangi narsa paydo bo‘lganini bildiradi. Masalan, suv molekulasiga yana bir atom qo‘shilsa, u boshqa moddaga aylanadi.

Me’yorni bilish va unga rioya qilish hamma joyda kerak. «Me’yorni bilmasang, eng yoqimli narsa ham behad yoqimsizga aylanadi», degan edi buyuk yunon mutafakkiri Demokrit. Narsa – hodisalarning miqdoriy jixatlari matematik usulda hisoblanadi, ularning sifati esa xossalar orqali o‘rganiladi. Xalqimizning ajoyib naqliga ko’ra, hamma yerda o‘ziga yarasha toshu-tarozi bor. Miqdor o‘zgarishlarining sifat o‘zgarishlariga o’zaro o’tishi qonuni «Toma-toma ko‘l bo‘lur», «Qimirlagan qir oshar», «Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur» singari amaliy ahamiyatga molik xulosalar chiqarish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.