Mamleketlik universiteti jumanov m. A

1. Issihqqa shidamsiz turler 
: bul toparga temperatura 30- 
40°C darejede bolganda ziyanlanatugm 
6
simlikler kiredi, 
ayinm lan 45°C darejede ziyanlanadi. Bularga tiykarman eukariot 
suw otlar (
Spirogyra, Zygnema, Cladophora
) ham suwga batip 
osiwshi qalm, semiz deneli osimlikler kiredi. Kopshilik 
fitopatogen bakteriyalar ham viruslar da temperatura 40 - 45°C 
bolganda ziyanlanadi. Bul gruppaga kiriwshi turler, quyash 
nurman onsha kushli qizbaytugin orinlarga iykemlesken halda 
osedi. Denedegi joqari temperatura transpiraciya processi 
esabman paseyedi.
2. 
Issihqqa shidamli eukariot turler. 
Bul toparga quyash 
nun jaqsi tiisetugm, shol, dala, savanna, qurgaq tropikaliq jerlerde 
osetugm osimlikler kiredi ham olar ortaliqtm 50°C - 60°C (65°C) 
darejede qiziwma shidamli. Qizilqum ham Qaraqum sharayatinda 
jaz mawsiminde qum betinin 65-70°C qa shekem qiziwma 
osimlikler ekologiyahq jaqtan iykemlesken,.
dzbekistanm n adir regiomnda osetugm kewrewik bahar ham 
guzde 
57-58,5°C, jazda 60-61°C temperaturaga shidamli. Bul 
shidamliliq shegarasi izende 57-58°C, 59-59,5°C, tereskende bolsa 
56°C, 58-59°C, qara seksewilde 58-61°C, kem japiraqli chagonda 
57-60°C, elleniyada 57-58°C, aqjuwsanda 51-55°C, qarajuwsanda 
49-51°C ti quraydi. Termofil bakteriyalar, kok-jasil suw otlan 80- 
93°C darejeli issi bulaqlarda normal osedi.
6
simlikler ishinde bir tuwisqa kiriwshi, bir-birine jaqin turler 
issihqqa 
iykemlesiwi 
boymsha 
panqlanadi. 
Bul 
jagday 
osimliklerdin 
evolyucion 
rawajlaniw 
processine 
ortahqqa 
iykemlesiwi natiyjesinde juzege kelgen. Maselen, japiraqlardm 
issihqqa iykemlesiwi tundra sharayatinda 42°C, taygada 44°C, issi 
shol dalalarmda bolsa 47°C qa j etedi.
Tabiyatta aym m ot-osimlikler, terekler, putalar jamw 
tasirinde qaladi. Jamwda temperatura 100°C qa shekem koteriledi.
Togay agashlari, putalar (pirofit toparlar) otqa shidamli 
boladi, sebebi olar denesi qalm jelimli, qabiq penen qaplangan, 
olardm miyweleri, tuqimlan da qalm qabiqli bolip, otqa shidamli 
keledi. Tropikaliq zonada ushirasatugm sobiqli osimliklerdin 
japiraqlan qat-qat bolip, quyash radiaciyasi kiishin qaytarsa, shol- 
dala zonasmda osetugm osimlikler quyash nunna japiraqtin orta
96

---

tumirlari tarepin tuwnlaw menen artiqsha qizip ketiwden 
naqlanadi.