Mamleketlik universiteti jumanov m. A

3.5. Haywanlardin temperatura tasirine beyimlesiwi
Ekologiyaliq teoriya boymsha haywanlardin temperaturaga 
liam onm ozgerip tunw m a iykemlesiwi lilken ahmiyetke iye. 
Haywanlardin en joqan darejede ortaliqqa iykemlesiwinin 
progressiv tarepi, bul siit emiziwshi ham quslar siyaqli issi qanh 
organizmlerde termoregulyaciya, yagmy denede har dayim bir 
qiyli temperaturam basqariw processimn boliwi. Sonin ushin da 
quramali duziliske iye bolgan haywanlar denesindegi temperatura 
qorshagan ortaliq temperaturasina baylamsli emes. Haywanlardin 
ozlerine jasaw jerin tanlay biliwi: qum, topiraq ishine kiriwi, jer 
astma, taslar arasma kiriwi (shol haywanlan), kunnin belgili 
waqtmda ayinm haywanlardin aktivligi (jilanlar, tishqanlar, 
porsiqlar), 
quslardm 
uya 
qunw lan, 
jasaw
ortaligmdagi 
temperaturanm ozgeriwine olardm morfologiyaliq iykemlesiwi 
yamasa adaptaciya, haywanlardin qolaysiz sharayattan saqlaniwi 
barismdagi en joqari qasiyetleri esaplanadi.
Haywanlardagi muskul sistemasinm hareketi natiyjesinde 
jiida lilken ishki energiya juzege keledi ham bul issiliq energiyasi 
organizm denesindegi temperaturanm bir qiyli halda bohwina 
sebep boladi.
Temperatura fakton tasirinde haywanlardin ustinde turli 
morfologiyaliq belgiler: tukler, parler, junler, siiyekler payda 
boladi ham sol belgiler turli haywanlardi qorshagan ortaliqtm turli 
ekologiyaliq faktorlarmm unamsiz ham unamli tasirlerden 
saqlaydi. Misali, Arktika ham Orta Aziyamn joqan tawli 
rayonlarmda ushirasatugm nasekomalar ham suwda jasaytugin 
ayirim haywanlar qaramtir renli pigmenttin boliwi sebepli quyash 
nurlann jaqsi ham kop qabillaydi.
Allen 
qagiydasi 
boymsha 
suwiq 
lqlimli 
zonalarda 
ushirasatugm issi qanli haywanlardin quynqlari, ayaqlari, 
qulaqlarmm olshemi kishi bolip, olardm deneleri lilken, jiinleri 
qalm, uzm boladi. Atap aytqanda tundrada ushirasatugm arqa 
tulkisi