tabiyatqa daslep anshihqtm, son awil xojaligi, ondiris ham
transporttm rawajlamwi menen tasir etti.
Biz antropogen
faktorlardi 2 ge, yagmy unamli ham unamsiz tasirlerge bolemiz.
Unamh tasiri - adamlar miyneti menen sholistandi gulistanga
aylandinwi, jogahp baratirgan osimlik ham haywanlardi saqlap
qaliwi mumkin. Unamsiz tasiri - tiri organizmler jasaw ortaligmm
antropogen faktorlar tasirinde ozgeriwi, togaylardin koplep
kesiliwi,
sholistanlardin ozlestiriliwi, jaylawlarda qadagalawsiz
mal bagiliwi ham basqalar misal boladi. Topiraq, suw ham
hawamri,
sanaat
shigindilari ham
ziyanli
zatlar
menen
zaharleniwi, ayrrim jagdaylarda antropogen faktorlar tasirinde
putkil biocenozlar jo q bolip ketiwi de mumkin.
Hazirgi
waqitta putkil jer
qabigi
ham
barliq
tiri
organizmlerdin tagdiri adamzat jamiyetinin qolmda tur,
basqasha
aytqanda antropogen tasirlerge baylanisli.
Antropogen faktorlar degendc-ins&n xojaliq iskerligi menen
baylanisli bolgan tasirlerin tusinemiz. Antropogen faktorlar
hazirgi
waqitta
tabiyattagi
en
kiishli
faktorlardin
biri
esaplanadi.Insan tiri organizimlerge tikkeley tasir etip yamasa
jasaw sharayatin ozgertirip, onin tarqaliwma yamasa qm hp joq
boliwma
sebebshi
boliwi
mumkin.
Insannm
tabiyatqa
korsetetugm eki turdegi tasirin bir-birinen jaqsi ajiratiw lazim.
Olardan biri tiri organizimlerge yamasa olardin ayinm wakillerine
korsetiletugm
tikkeley tasiri, yagmy antropogen faktorlar dep
qaralsa, ekinshisin bolip insannm antropogen faktorlari dep
qaraliwi lazim.
Antropogen faktorlardi oz gezeginde tort tiirge boliw
mumkin.
1. Aziq ham basqa talaplarm qandinw ushm (anshihq,
baliqshiliq,
togaylardi
kesiw,
otlardi
onw
h.t.b.)
tiri
organizmlerden paydalamw.
2. Osimliklerdi kobeytiw (madeniylestiriw) ham haywanlardi
qolga liyretiw.
3. Akklimatizaciya ham introdukciya, yagmy organizmlerdin
tabiyiy arealman basqa jerlerge koshirip alip banw ham
beyimlestiriw.
52
4.
Jana madeniy osimlik sortlari
ham haywan porodalarm
Juntliw.
Insannm tiri organizmlerge keri natiyjesinde je r juzinde
krtplcgcn osimlik ham haywan turleri jogahp ketedi. Anshiliq
pcncri shugillaniw daslep aziqqa bolgan talabin qandmw
muqsctinde alip banlgan bolsa, keyin ala kiyim-kenshek ham har
i|iyli materiallar ahw ushm hawij alip ketti.
Bul oz gezeginde
krtpshilik haywanlardi joq qilip jiberedi. Maselen, teniz siym 26
jil dawammda piitkilley qinlip ketken. Insan tarepinen osimlik
Mm haywanlardm jasaw sharayatlan ozgertirildi. Natiyjede
Itelgili ormda jasap atirgan osimlik ham haywanlar toparlan joq
bolip yamasa olardin sharayati keskin ozgerip ketti, taw
to&aylarmda tereklerdi kesip taslaw,
sozsiz olardm sayasmda
jiisnp atirgan saya suyetugin osimliklerdi jasaw imkanman ayirdi.
Ihinnan tisqan tirishiligi terekler menen (aziqlamwshi, uya
i|uriwshi) quslardin jogahwm a da alip keldi. Sonday-aq, jasaw
Nharayatlannin
keskin
ozgeriwi
(jerlerdi
aydaw,
paydali
qu/.ilmalardi qazip ahw, shigindilardi taslaw, otlaqlardi onp
lnslaw, ol jerlerde uy haywanlarm tikkeley bagiw siyaqlilar) usi
rcgionlar organikahq dunyasimn quramm ozgerttirip,
ayinm turler
tishin jasaw imkaniyatlarman ayinhw ina alip keldi. Biz hazirgi
waqitta insan tarepinen keskin ozgertirip jiberilgen planetada
jasamaqtamiz. Jildan-jilga tabiyiy haldagi landshaftlar ham
loparlar iyelegen maydanlar qisqanp ketpekte ham olardin ornm
insan tasirindegi landshaftlar ham toparlar iyelemekte.
Do'stlaringiz bilan baham: