Mamleketlik universiteti jumanov m. A

XI BAP. BIOSFERA HAQQlNDA TALIYMAT
Tayantsh sozler: Biosfera, noosfera, biosfera shegaralari,
almosfera, gidrosfera, litosfera, V I Vernadskiy miynetleri, tiri
zat, biokos zat, biogen birikpeler, zat ham enerfiya aylamsi,
gcoximiyahq ciklleri, biologiyaliq aylams, fotosintez, xemosintez,
energetikaliq funkciya, koncentraciya - toplamw, oksidleniw ham
likleniw, destruksiya funkciyasi.
Tabiyat ham insan arasmdagi qatnaslardin rawajlaniwi, 
tabiyat ham omn tiirli jonelisindegi ilimlerdin kelip shigiwina alip 
keldi.
Tabiyatti izertlewshi Franciyaliq ahm J.B.Lamark XIX 
asirdin basmda birinshi marte «Biosfera» atamasm qollandi. 
Avstraliyaliq geolog alim E.Zyuss bolsa 1875-jih «Biosfera» 
terminin ilimge kiritedi.
Jer juzinin sheksiz maydamnda tirishilik, tiri organizmlerdin 
tabiyiy jagdaylarga tasir etiw teoriyasi XIX asir aqm XX asir 
baslannda 
birinshi 
marte 
rus 
topiraqtaniwshi 
alimi 
V.V.Dokuchaev tarepinen ortaga taslanadi. 01 oz teoriyasm 
osimlik ham haywanlardin topiraq payda boliw jagdayina tasirin 
liyreniw boymsha tiykarlaydi.
XX asir baslannda rus akademigi V.I.Vernadskiy geoximiya, 
biogeoximiya ham radiogeologiya izcrtlcwlcri tiykarmda biosfera 
taliymatin jaratadi.
Vladimir Ivanovich Vernadskiy kushli q&bilct iyesi bolip, 
ozine belgili bolgan ilimnin rawajlaniwin 10 jillap aldinan kore 
bilgen. Omn jumislari XX Asirdin bizinshi yariminda joqari 
bahalandi, yagmy ekosistema koncepciyasi payda bolgannan 
keyin 30-jillarda aq ol insan tarepinen jaqm keleshekte yadro 
energiyasi zapaslarmin hamde kosmostin ozlestiriliwin aldinan 
aytip bergen. 01 mineralogiya, geoximiya, biogeoximiya, 
radiologiya panlerin jaqsi bilgen.
V.I.Vernadskiy miynetinin shini bolip, 1926-jilda «Jerdin 
biosfera