11-ma'ruza. Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları hám potensialları

11-MA'RUZA. Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları hám potensialları Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyalarınıń túrleri. Tiykarǵı oksidlewshi hám qaytarıwshılar. Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları júz bolıwında ortalıqtıń roli. Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaları teńlemelerin dúziw usılları.
Reje:

1. 
   Oksidleniw-qaytariliw reaksiyalari;
   
2. 
   Oksidlewshi ha'm qaytariwshilar.
   
3. 
   Oksidleniw-qaytarilish reaksiyalari klassifikatsiyasi;
   

4. Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaların teńlemelerin dúziw.
5. Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaların túrleri.
6. Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyalarına reaksiya ortalıǵın tásiri.
Tayansh sózler: Oksidleniw dárejesi, oksidleytuǵın hám qaytarıwshılar, Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaların túrleri, molekulalararo, ishki molekulyar reaksiyalar.
Oqıw shınıǵıwınıń maqseti: Oksidleniw-qaytarılıw processleri, Oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaların teńlemelerin dúziwdi, oksidleniw-qaytarılıw reaksiyalarına reaksiya ortalıǵın tásirin, oksidleniw-qaytarılıw reaksiyaların túrlerin tolıq túsinik beriw, kónlikpelerdi qáliplestiriw.
Hámme ximiyalıq reaksiyalardı eki gruppaǵa bolıw múmkin. Birinshi gruppa reaksiyalarda óz-ara tásir etiwshi elementlar quramına kiretuǵın elementlaming oksidleniw dárejesi ózgermeydi. Bul gruppaǵa almasınıw, birigiw hám ajırasıw reaksiyaları kiredi:
AgNO3 + KCl = AgCl + KNO3
Ekinshi gruppa reaksiyalarına bir yamasa bir neshe elementlerdiń oksidleniw dárejesi ózgeretuǵın reaksiyalar kiredi:
Zn + 2HCl = ZnCl₂ + IK
Bul reaksiyada ruxning oksidleniw dárejesi 0 den +2 ge shekem, vodorodniki +1 den 0 ge shekem ózgeredi.
Elementlerdiń oksidleniw dárejesi ózgeriwi menen baratuǵın reaksiyalardı oksidleniw-qaytarılıw reaksiyalar yamasa redoks reaksiyalar (latınsha reductio - qaytarılıw hám oxydatio - oksidleniw) dep ataladı. Joqarıdaǵı reaksiyalarda rux atomlari oń zaryadlanǵan ionlarǵa aylanadı, onıń oksidleniw dárejesi 0 den +2 ge shekem artadı :
Zn - 2 e- = Zn+2
Elementtiń oksidleniw dárejesi artpaqtası menen baratuǵın elektron beriw procesi oksidleniw dep júritiledi.
Rux tárepinen berilgen elektronlar vodorod ionları tárepinen qabıl etiledi; vodoroddıń oksidleniw dárejesi +1 den 0 ge shekem azayadı :
2 H++ 2 e- = H2
Elementtiń oksidleniw dárejesi tómenlewi menen baratuǵın elektron biriktirip alıw procesi qaytarılıw dep ataladı. Sonday eken, bul reaksiyada rux oksidlenedi, vodorod bolsa qaytarıladı.