Mamleketlik universiteti jumanov m. A

15.4. Xaliq xojaligma paydali ham siyrek ushirasatugm
osimlik turlerin qorgaw
Jer sharmda osimlikler dunyasi ogada bay. Biraq olardin jiida 
az mugdari adamlar tarepinen paydalaniladi. Dunya jiizinde 1500
420

---

tur osimlikten dari-darmaq tayarlanadi. Qaraqalpaqstanda 300 den 
aslamiraq darilik osimliklerdin turi bar. Olardan 30 dan aslam turi 
hazirgi waqitta tawipshilikte ham ilimiy medicinada qollamladi. 
Misali iytsiygek, adiraspan, boyan, cherkez, efedra h.t.b.
Aral tenizi qaddinin juda tomenlep ketiwi tabiyiy jagdayda 
osiwshi osimlikler dunyasimn ozgeriwine kuwli tasir etip atir. 
Natiyjcde suw osimlikleri hadden tisqan jabirlendi. Asirese songi 
jillari Aral boyi florasmin 60-80 % nen aslam joqari darejeli 
osimlikler turi, 200 ge jaqm tomen darejeli turleri joq boldi. 
Qaraqalpaqstanda bunn osken aq tungiyiq, sari tungiyiq, torsildaq 
(aldrovanda), paporotnik ham t.b. hazir joq.
Osimliklerdi saqlap qaliw maqsetinde burm (1983-jillan) 
osimliklerdin Ozbekstan Respublikasi «Qizil kitabma» 5 turti 
osimlik kirgizilgen bolsa, 2009-jilgi OzR «Qizil kitabi» na 
Qaraqalpaqstan Respublikasinda azayip baratirgan 9 turli 
osimlikler kirgizildi. Bular: Aqtaw selewi 
Stipa aktauensis,
Kishi 
lipuchka 
Lappula parvu la
, Qonir qumjuzim 
M alacocarpus
crithmifolius,
Jurektarizli klopovnik 
Lepidium subcordatum,
Qoziqulaq 
Euphorbia sclerocyathium,
Qanati tukli baliqkoz 
Climacoptera ptiloptera,
Xiywa sorasi 
Salsola 
chiwensis,
Vvedenskiy oligoxetasi 
Oligohaeta vvedenskyi,
Qoyantobiq 
Scorzonera bungei.
Siyrek ushirasatugm ham joq bolip baratirgan osimliklerdin 
turlerin saqlap qaliw ham olardi qorgaw tomendegishe alip 
bariliwi kerek:
- 
Birinshiden, 
olardi 
paydalaniwdi 
qadagan 
etiwshi 
mzamlardi shiganw ham olardi amelge asmw zarur.
- Ekinshiden, siyrek ushirasatugm osimlik turleri osetugm 
jerlerdi qonq aymaqqa aylandiriw kerek.
- Ushinshiden, olardin tabiyiy kobeyiwine jagdaylar tuwdinw 
yamasa olardi qoldan egip kobeytiw jumislann alip banw zarur. 
Sebebi osimliklerdi qorgaw-bul juda kop tarawli, mashaqath is.