Mamleketlik universiteti jumanov m. A

421

---

Aq taw selewi Stipa aktabensis 
Kishi lipuchka Lappula parvula
Jurektarizli klopovnik 
Lepidium subcordatum
Xiywa sorasi Salsola 
chivensis
59-suwret. Ozbekistan Respublikasmm «Qizil kitabi»na kirgen
osimlik] erler
Ozbekistan Respublikasmda qorshagan ortaliqti, haywanat 
ham osimlik drnyasm qorgawga ayriqsha itibar qaratilgan. 1992- 
jil 9-dekabrde «Tabiyatti qorgaw» haqqmda ham 1997-jih 26-
422

---

dekabrde «Osimlikler diinyasm qorgaw ham olardan unemli 
paydalaniw» haqqmda nizamlar qabil etildi.
Bui nizamlarda tabiyiy sharayatta osetugin osimlikler 
dunyasm, sonday-aq, qayta jetistiriw ham genetikaliq fondti 
saqlaw ushm egip osiriletugin jabayi osimliklerdi qorgaw ham 
olardan paydalaniw tarawindagi miinasibetler haqqmda maseleler 
orm algan.
Bui mzamlar barliq osimlikler turlerin saqlap qahw, om 
asirap abaylaw ham qorgawda ahmiyetli hujjetler bolip 
esaplanadi. Ozbekistan Respublikasi territoriyasinda 4,5 minga 
jaqin osimlik turleri bar. Solardm 324 turi 6zbekistan 
Respublikasmm «Qizil kitabi» na kirgizilgen (59-suwret).
Jer sharmda osimlikler dunyasi kop. Biraq olardm juda az 
mugdardagi bolimi adamlar tarepinen paydalamladi. Olar 300 mm 
joqari darejeli osimlikler turlerinin tek 2500 turine shamalasman 
paydalanadi. Dunya juzinde 1500 tur osimliklerden dari-darmaq 
ondiriledi. Olar xaliq xojaligma paydali osimlikler arasinda 
ahmiyetli orm tutadi.
Ozbekistan Respublikasi aymagmda jabayi osimlikler 
arasmda 350 turden aslam aziqliq, 1700 tur ot-jem, 800 turden 
artiq darilik h.b. osimlikler osedi (60-suwret).
Qaraqalpaqstan Respublikasmda 300 den aslamiraq darilik 
osimliklerdin turi bar. Olardan 30 dan aslam turi hazirgi waqitta 
tawipshilikte ham ilimiy medicinada qollamladi. Solardm ishinde 
iytsiygektin, adiraspannm, boyanmn, cherlcezdin, efedranm h.t.b. 
qorlan 
Qaraqalpaqstanda 
kop. 
Bui 
osimlikler 
basqa 
respublikalarda da bar, olardm songi waqitta dari bolatugin 
jergilikli osimliklerge talap bargan saym kusheyip baratir. 
Sonliqtan olardi jiynawga hatteki mektep oqiwshilari da 
qatnasadi. Degen menen olardm qorlannm azayip baratirgam 
sezilmekte. Asirese, boyan osimliginin tamir qorlan cizaymaqta. 
Sonday-aq, 
jenshen, 
valeriana, 
dari 
beretugm 
juwsan 
osimliklerinin qorlan joqtrn qasmda. Sonliqtan bul shipabagish 
osimliklerdi qorgawimiz zarur.
423

---

60-suwret. Jabayi paydali osimlikler florasi
Bulardan basqa jabayi osimliklerdin ishinde teri iylew, efir 
maylarm, 
shayir ham boyawshi 
zatlardi 
ondiriw ushm 
paydalamlatugm osimlikler ushirasadi. Olar sanaatliq ahmiyetke 
iye. Usigan baylanish olardin bizin respublikamizdagi tabiyiy 
qorlarm esapqa aliw kerek. Sebebi bunday jumislar islenbese, 
olardin azayip, olar qayta qalpine kelmeytugm darejege kelip 
qaladi ham adamlardm pariqsiz hareketi menen jiida siyrek 
ushirasatugm jagdayga kelip, hatteki joq bolip ketiwi de miimkin.
Hazirgi 
waqitta bunday osimliklerdin turleri 
esapqa 
almbaqta. Olardm Ozbekistan Respublikasi aymagmdagi sam 400 
turden asadi, yamasa tabiyiy jagdaydagi floranm 10-12 % in 
quraydi.
Hazirgi waqitta Qaraqalpaqstan respublikasi aymaginda 10 
endem osimligi osedi (sari tiken, Gulxam, japiraqsiz biyurgun, 
Xiywa sorasi, ajayip kokshe bas, uzin shashaqli qoyan siiyek,
424

---

mayda miyweli shayi gul, bunge qoyan tobigi, uzm shaqali 
kuziniya, uzm gul japiraqli nagolovatka ham t.b.).