Mamleketlik universiteti jumanov m. A

termosfera
jaylasqan bolip, 500-600 km biyiklikte hawa temperaturasi 
+1600°C qa shekem koteriledi. 800-1600 km de 
ekzosfera
jaylasqan ham onda hawa juda siyrek boladi.
Demek, atmosfera jerdin gaz qatlami bolip, onin massasi 
shama menen 5,9xl0lst. m quraydi. Onm quraminda 78,09% azot, 
kislorod 20,94%, argon 0,93%, uglcrod qosoksidi 0,03% (14 - 
keste).
335

---

14-keste
Atmosferamn aaz qurami_______________
№
Komponentler
Qurami, %
1
Azot
78,09
2
Kislorod
20,94
3
Argon
0,93
4
Uglerod dioksidi
0,033
5
Neon
l,8xl0"3
6
Geliy
5,2x10'4
7
Kripton
lx l O'4
8
Ksenon
8x10 s
9
Azot oksidi
2,5x10^
10
Yodorod
5xl0"5
11
Metan
1,5x10'4
12
Azot dioksidi
l,5xl(T*
13
Azon
2x10'b
14
Kiikirt dioksidi
2x10‘8
15
Uglerod oksidi
О
X
16
Ammiak
lx l O'6
Bunnan tisqan hawada har dayim 3-4% suw puwlan ham 
shan boleksheleri boladi. Basqa gazlerdin mugdari salistirmali az. 
Atmosferadagi har bir gaz ozine tan fiziko-ximiyaliq qasiyetlerge 
iye.
Atmosferada uzaq waqittan berli tiykargi gazlerdin mugdari 
salistirmali turaqli bohp, songi jillarda insan tasirinin kiisheyiwi 
natijesinde gazler balansimn ozgeriwi kutilmekte. Atmosferadagi 
azot ham kislorodtin mugdari lilken boliwma qaramastan unamsiz 
tasir bargan sayin kiisheyip barmaqta. Kislorodtin tiykargi deregi 
bolgan togaylardin maydam tezlik penen qisqarmaqta, okeannin 
neft onimleri menen pataslamwi fitoplanktonlardin xizmetine tasir 
korsetpekte. Qazilma janilgilardan paydalamw natiyjesinde onlap 
milliard tonna kislorod sariplanbaqta. Bul processler keleshekte 
kislorod balansimn ozgeriwine alip keliwi mumkin.
Aqirgi 150 jil dawaminda insan iskerligi natijesinde 
atmosferadagi uglerod qosoksidi (C 02) artqan. C 0 2 zaharli emes, 
osimlikler ushm aziqliq esaplanadi. 01 qisqa tolqmli quyash
336

---

nurlann otkeredi, biraq jerden qaytarilgan uzin tolqinli issiliq 
nurlarin uslap qaladi.
Natiyjede 
«issiqxana 
effekti» j uzege 
keledi. 
Sort^i 
magliwmatlar jerdin ortasha temperaturasi 0,8-l°C qa asqanligin 
korsetpekte. 
Jamlginin 
koplep 
isletiliwi 
bul 
mashqalani 
keskinlestirmekte. Atmosferada metan