Mamleketlik universiteti jumanov m. A

mugdan en kop qatlam.

---

Hawadagi kislorod janiw processine qatnasadi. Jer sharinda 
kislorodsiz 
tirishilik 
bolmaydi. 
Kislorod 
jer 
betindegi 
osimliklerdin tirishilik iskerligi onimi esaplanadi, osimlikler 
fotosintez payitmda suwdi ham karbonat angidrid gazin jutip, 
ldiratip, atmosferaga erkin kislorod ajiratip shigaradi. Basqa tiri 
organizmler tek gana kislorodti ozlestiredi.
Karbonat angidridi tiri organizmlerdin dem ahwi, jamlgi 
jagihwi, organikaliq birikpelerdin shiriwi ham ldirawi aqibetinde 
atmosferaga shigariladi.
Atmosferadagi azot ulken biologiyaliq ahmiyetke iye. 01 azot 
toplawshi bakteriyalar ham kok-jasil suw otlari ushm aziqliq 
deregi esaplanadi.
Atmosferanm joqari shegarasi shama menen 2000 km 
biyiklikten otedi. Atmosfera bir neshe qabatlardan ibarat bolip, 
onm tiykargi massasi (90%) 10-16 km balentlikke shekem bolgan 
tomengi 
troposfera 
boliminde jaylasqan. 
Troposferada 
har 100 
metrge shekem koterilgende hawa temperaturasi 0,6°C qa 
tomenleydi ham +40°C tan -50°C qa shekem paseyedi. Hawa rayi 
ham klimat tiykarman troposferadagi processler menen baylanisli. 
Atmosferanm usi qatlammda barliq jawinlar ham bultlar payda 
boladi, boranlar juz beredi. Troposfera ustinde 40-50 km ge 
shekem biyiklikte 
stratosfera 
jaylasqan ham onda temperatura 
janede paseyip baradi. Stratosferada 22-24 km araliqta jerdegi tiri 
organizmlerdi qorgaytugin, ultrafiolet nurlarinin lilken bolimin 
jutip qalatugin ozon (Оз) qatlami jaylasqan. Ozon gazi 
jiynalganda juqa, 2-4 mm qatlamdi payda qiladi, biraq qorgaw 
ahmiyeti juda lilken.
Stratosferadan keyin, 50 
km 
den joqarida 
mezosfera
jaylasqan ham onda temperatura paseyip baradi. 80 km joqarida 
temperatura -70 °C ti quraydi. Onnan joqarida