puyda boliw nizamliliqlan, har-qiyli haywanlardm qorshagan ortaliq
bzgcrislerine
iykemlesiwinin
ekologiyaliq-fiziologiyaliq
ham
morfofiziologiyaliq mexanizmi izertlene basladi.
1961-jili R.R.Reymovtin basshiliginda Ozbekistan ilimler
Akademiyasi Qaraqalpaqstan filialmin Tabiyat ilimlerinin birlesken
ilimiy-izertlew
institutmda
«Ekologiya
ham
fiziologiya»
laboratoriyasi sholkemlestirildi. Laboratoriya xizmetkerleri tarepinen
kompleksli turde ekologiyahq eksperimentler otkerildi.
Bul
laboratoriyadagi
izertlewlerdin baslangish etaplari bolip,
sut
cmiziwshiler faunasi inventarizaciyasi menen baslandi.
1962-jildan baslap laboratoriya xizmetkerleri tarepinen Orta
Aziya
sholistanindagi
jirtqish
sut
emiziwshi
haywanlardm
ekologiyasi ham praktikaliq ahmiyeti, olardi qorgaw ham racional
turde paydalamw perspektivasi liyrenile basladi. Usi jillan
laboratoriya xizmetkerleri tarepinen koplegen maqalalar ham
«Qaraqalpaqstan
an-teri haywanlan»
(1972) atamasindagi 2
toplami, «Qaraqalpaqstan siit emiziwshileri ham quslan» (1972)
atamasindagi miynetleri baspadan shigarildi. Bul ilimiy miynetlerde
Amiwdaryanm tomengi agimindagi, madeniy zonalardagi, Qizilqum,
Qaraqum
sholistanlan ham Ustirt
atirapindagi
geypara sut
emiziwshilerdin ham quslardm ekologiyasi haqqinda magliwmatlar
korsetilgen. Olardin areah saninm dinamikasi ham t.b. korsetilgen.
Keyin ala R.R.Reymovtin «Tiislik Aral boyi sut emiziwshiler
faunasmin ekologiyahq ham morfofiziologiyaliq analizi boymsha
tajiriybeleri» atamasindagi monografiyasi jan q koredi ham bul
monografiyaga sol dawirdegi ekologiyahq izertlewlerdin natiyjeleri
kirgizilgen.
1970-1976-jillari
Qaraqalpaqstanga komekli
ekologlardan
Rossiyadan akademik S.S.Shvarc, V.E.Sokolov, V.N.Bolshakov,
Polsha Ilimler Akademiyasi Ekologiya institutman professor
R.Adjievskiy keldi. Ilimpazlar Qaraqalpaqstannm tabiyati menen
tamsip,
lekciyalar oqidi, bul regionda ekologiyahq izertlewlerdi
keyin ala rawajlandiwnw ushm ham kadr tayarlaw ushm jergilikli
ilimpazlarga maslahatler berdi.
6 zR IA QQ filiah Tabiyat ilimlerinin birlesken ilimiy-izertlew
instituti «Jer iisti haywanlan ekologiyasi ham fiziologiyasi»
laboratoriyasi kollektivi Xorezm oazisi ham Amiwdarya deltasi
atirapmdagi sholistan haywanlar ekologiyasm izertlew ushm
37
koplegen Ilimiy ekspediciyalar sholkemlestirdi. Ekologiyahq-
faunistikaliq izertlewlerdin natiyjesi ham basqa da avtorlardm
maghwmatlari R.Reymovtin «Tiislik Aral boyi sut emiziwshileri»
(1985) atamasindagi monografiyasinda, jane de M.Palwaniyazovtin
«Tuslik Aral boyi landshaftmm antropogenlik ozgeriwjagdayindagi
sut emiziwshiler (jirtqishlar misahnda)» (1990)
miynetinde
biriktirilgen.
1993-jili M.B.Ametovtm «Amiwdarya deltasi, Ustirt ham
Qizilqumdagi siit emiziwshilerdin ham quslardin ekologiyasi»
atamasindagi top] ami baspadan shiqti.
Bul kitapta
Amiwdarya
deltasi, Ustirt, Qizilqum sut emiziwshileri ham quslari ekologiyasi
boymsha ayriqsha maghwmatlar keltirilgen, jane de ttislik Aral boyi
landshaft zonasmdagi siit emiziwshiler ham quslardin kobeyiwi,
awqatlamwi boymsha koplegen materiallar analizlengen.
OzR IA QQ filiali «Jer listi haywanlan ekologiyasi»
laboratoriyasmin 50 jilhq Ilimiy-sholkemlestiriwshilik iskerligi
dawammda Qaraqalpaqstanda siit emiziwshiler topan boymsha
qanigelestirilgen ekolog-teriolog ilimpazlar
payda boldi: A.
Mambetjumaev, M. Karabekov, R. Jolhbekov, M. Palvaniyazov,
R.R. Reymov,
G.A. Asenov, T.
Nuratdinov, K. Kaipbekov, J.
Saparbaev, P. Ospanov, O. Otemisov, U. Kaniyazov, A. Dichuk,
R.K. Piijanova, S. M. Mambetullaeva, A.R. Reymov ham t.b.
Ekologiyahq izertlewlerdin rawajlamwma 1990-jili Nokis
qalasinda «Aral»
muwapiqlastinlgan Ilimiy-izertlew oraymm
ashiliwi lilken kush berdi. Bul oray ekologlardin, biologlardin,
ekonomistlerHin, suw ham awil xojaligi qanigelerinin Aral apatshihgi
dogereginde ozkiishleriniii birigiwine jardem berdi.
1990-1995-jillar araligmda Nokis qalasmda Xaliq araliq Aral
ham Aral boyi mashqalalan boymsha bir neshe majilisler otkerildi.
1994-jili Ozbekistan Ilimler Akademiyasi Qaraqalpaqstan
filialinda Bioekologiya ilimiy izertlew instituti sholkemlestirildi. Son
bul institut Qaraqalpaq tabiyat ilimleri ilim-izertlew instituti bolip
o'zgerdi. Bul ilim izertlew institutinm tiykargi jumislan ekologiyahq
apatshiliq epicentrinde otirgan Qaraqalpaqstan Respublikasmda jiiz
berip atirgan ekologiyahq mashqalalardi liyreniwden ibarat edi.
Hazirgi kiinde bul institutta «Haywanatlar dunyasi ekologiyasi»,
Do'stlaringiz bilan baham: