shogindi
jimslar-qabiq
iyeleydi. Jer qabigi betin topiraq qatlami quraydi.
Topiraq-iqlim (yamasa
to
piraq-bioiqlim) regioninda
topiraq zonalan ham topiraqtin vertikal duzilis birligi bolip, ol
jerde radiacion, termik sharayatlar ham olardin topiraq payda
163
boliwma ham osimliklerdin rawajlamwma tasir qiliw qasiyetleri
tiisiniledi. Arqa ham Qubla yanm sharlardi lqlimnm temperatura
qasiyetlerine qarap kenlikler boymsha tomendegi topiraq-
bioiqlimlarga ajxratiladi: polyar, boreal, subboreal, subtropik ham
tropik regionlar. Har bir region ushm qatar topiraq tiirleri tiyisli
bolip, olar basqa zonalarda ushiramaydi.
Topiraq turi (tipi),
topiraq klassifikaciyasmm tiykargi
taksonomiyahq
birligi,
topiraqtamwdm genetikaliq
tiykari
esaplanadi. Bir qiyli genetikaliq gorizontta, topiraq processinin
jilliq ham kop jilliq ozgerisleri hamde gidrotermikaliq rejimleri
uqsas topiraqlar bir tipke kiritiledi. Topiraq tipleri oz nawbetinde
ulkenirek taksonomiyahq birlikke -
topiraqlar semyasma
birlestiriledi. Bul birlesiw tiykarinda topiraqlardin bir qiyli
qatlami, kesimi, organikaliq, mineral zatlardin bir qiyli sipati,
qurami siyaqli qabiletler jatadi.
Diinya boymsha ham jer sharmm turli zonalarmda 23 topiraq
semyalari amqlangan. Olarga qishqil tamirga bay, alfegumus,
qomr shorli jerler, kulren siyaqli topiraq semyalari kiredi.
Topiraq
semyalari
oz
nawbetinde janede
ulkenirek
taksonomiyahq birlik-topiraq generaciyasma (payda boliwma)
birlestiriledi. Bunday birlestiriwdin tiykargi belgileri: organikaliq
zatlardin toplamwi, ekilemshi mineral zatlardin payda boliwi,
topiraqta payda bolgan onimlerdin qatlamlar boymsha aralasiwi
ham
mineral
birikpelerdin
gidrogen
toplamwi
siyaqli
qasiyetlerden ibarat.
Topiraq
generaciyalan
oz
nawbetinde
eh
lilken
taksonomiyahq birlik -topiraq geoximiyaliq associyaciyasma
birlesedi. Bul birlik tiykarmda topiraq tiykarm qurawshi
organikaliq ham mineral zatlardin bir-biri menen uliwma
baylamsliligi, bir-birine tasiri turadi.
Jer ustinde bir-biri menen almasip turatugin ken areallar-
topiraq-geoximiyaliq birliklerdi payda qiladi. Har bir topiraq
areahnda juda quramali ekologiyahq faktorlar, yagmy atmosfera
lgalligi, topiraq juzesinin jemiriliwi, organikaliq qaldiqlardm
mineralizaciyalaniwi, topiraq payda qihwshi jmislardm bayligi
(kopligi), olardm mexanikahq qurami, topiraqtm payda bolgan
164
Iiisi, tipleri siyaqli qabiletler ham olardin bir-birine tasir qiliw
nizamliqlari jatadi.
Topiraq qatlami erkin jer qabigi - pedosferadan ibarat.
Do'stlaringiz bilan baham: |