Mamasoli jumaboyev

1 Fotim ai Zuhroning dastgohlari 
— o ‘c h o q o z b e k la r o ra s id a
q a d im d a n m u q ad d as jo y h isoblangan.
107

---

Pochcham bilan am m am bu gul, bu hayvonlarning har 
bittasini nuridiydalariday parvarish qiladilar. H ar holda m enga 
o ‘xshagan o ‘yinqaroq bolalar uchun bu yerda erm ak topiladi. 
Zerikib qolm aym an.
A m m am bilan pochcham m eni erkalab qarshi oldilar:
— K el-a, b o ‘yingdan girgitton b o ‘lib ketay, seni qaysi 
shamol uchirdi, akam tirilib keldimi, haligina qovog‘im uchib 
turgan edi, — dedi am m am .
— H a, balli, azam at, necha kundan beri k o ‘zim uchib, 
yo‘lpashsha aylanib yurgan edi, haytovur, yaxshilikka ko‘rindi. 
Sen kelar ekansan, balli-balli, — dedi pochcham .
M en bu erkalatishlardan jud a taltayib ketdim.
P ochcham har kuni to ‘qqiz pul choychaqa be rad i. M en 
pulni olib, ko‘chaga shataloq otam an. Bu m ahallada ham yangi 
og‘aynilar orttirganm an. K am alak otam iz, oshig‘ o kynaym iz, 
it urishtiram iz.
Bir kun pochcham ning ko‘ppagini yashirib olib chiqib, 
urishtirdim . Oldingi bir oyog‘i sinib ketdi va bir u m r c h o ‘- 
loqlanib qoldi.
Yoz payti pochcham ni o ‘rtoqlari qovun sayliga chaqirgan. 
Bir tarafi hayitlashib ham kelam an-ku, degan niyat bilan 
yoniga tozisini ham qarchig‘ayini olib, m atrab ko‘tarib, uch- 
to ‘rt kunga dalaga chiqib ketdi, ketar oldida menga uchta buxor1 
tanga be rib:
— Q ushlam ing ovqatidan xabar olib tur, ochiqib qolm a- 
sin, — deb tayinladi. Men juda quvondim „M ana endi o ‘sib ham 
qoldim , yoshim o ‘n to ‘rtga kirdi, odam lar m enga ishonadigan 
b o ‘lib qoldi, deb ich-ich im dan sevindim : kim san m iqqiy, 
kim san qirg‘iy deganday sohibchangal qushlarning ixtiyori 
mening qoMimda.
Q ushxonaga kirdim , uyning bir burchagida miqqiy, bir 
burchagida qirg‘iy — boshlarini yerga tikib, q o ‘ndoqda o ‘tirar 
edilar.
Ov qushlarining tezagi oppoq b o ‘lar ekan. „Q atiq ichar- 
m ikan-a? Albatta, qatiq ichadi: bo‘lm asa tezagi oq bo'lm asa 
kerak“ , deb o ‘yladim.
A m m am dan yashirib, oshxonaga kirdim -da, katta xurm a- 
chani ko‘tarib bozorga ketdim. Bir tangani m aydalab, bir
1 Buxoro amirlari zamonasidagi tanga.
108

---

paqirga (ikki tiyin) bir xurm acha qatiq olib, uyga keldim. Ikki 
kosani qatiq bilan to ‘ldirib, har ikki qushning oldiga q o ‘ydim. 
H ar ikki qush ham ovqatga q o ‘noqdan turib sipohgarchilik 
bilan bir ko‘zlab qaradi-da, yuzini chirtta teskari o ‘girib oldi.
„N im a qilsa ham zotdor, tagi ko‘rgan qushlar-da, kishi 
oldida och b o ‘Isa ham ovqatga qaramaydi. Tovuq b o lg a n d a edi, 
pastlik bilan uyalmasdan o ‘zini ovqatga urar edi“ , deb o ‘yladim. 
Q ushxonadan chiqib ketdim.
O radan ikki-uch soat o ‘tkazib, yana qaytib qushxonaga 
kirdim. Sipoh qushlar hali ham o ‘tirgan q o ‘ndog‘idan tush- 
may, ovqatga ters qarab o ‘tirar edi. C hum chuqday jo n i bilan 
bularga sipohgarchilikni kirn q o ‘ygan ekan, izzat-obro‘ b o ‘Isa 
qildim , birov ovqat yeyayotganda qarab turish yaxshi em as, 
deb chiqib ham ketdim . Tag‘in nim asi qoldi! Jahlim chiqdi. 
Q ushxonaning qirm a gilqozig‘ida pochcham ning qush q o ‘n- 
diradigan ov qoMqopi ilig liq turgan ekan. Q o ‘limga kiyib 
oldim -da, miqqiyni ko‘tardim . Butimga qisib, og‘zini yirib, 
kum ush qoshiq bilan qatiq ichira boshladim. O bdan to ‘ydi, 
boshqa qushlarni ham shunday qildim: „Ana endi to ‘ydilaring. 
Kishi bir yerga qadalib o ‘tira bersa ham charchaydi, qorni to ‘q 
b o lg a n d an keyin tolmaydi. M ana endi o ‘tira beringlar, qorni- 
laring to ‘q — qayg‘ularing yo‘q.
Shu xilda ikki-uch kun am m am dan yashirib, o ‘z bilgim cha 
qushlarni qatiq bilan siylab yurdim . Q ushlarning ichida o ‘zim 
yaxshi ko‘radigan bittasi bor edi, unga boshqalardan yashirib, 
qatiqning yuzini berar edim.
U chinchi kunga borganda erta bilan qushxonaga kirib 
qarasam , ham m a qushlar q o ‘ndoqdan pastda — ham m asi 
hurpaygan, boshini ichiga olgan, ayniqsa, miqqiy q o ‘ndoq 
tagida b ir q an o tin i ostiga solib, o y o g in i barala uzatib, 
yonboshlab yotgan edi.
— H a, m ana bu kiroyi ish b o ‘pti, — deb o ‘yladim . — 
Yarim qorong‘i uyda hadeb q o ‘nib o ‘tira berish ham kishini 
zeriktiradi. Shunaqa o ‘tirish-turishni ham qilib turgan yaxshi, 
yonbosh qil, yot, kerish.
N ahorlikka qushlar yana qatiq ichishdi, tushlik nonushtasi 
uchun suzm a berm oqchi edim , chunki bechora qushlar ju da 
ham yovg‘onsirab ketdi.
Qushxonaga kirib, ne ko‘z bilan ко‘ray? M iqqiyning qu- 
log‘i ostida qolgan, ya’ni o ‘lgan edi. Q archig‘ay ham jo n be ray
109

---

deb turibdi. M asala m enga ravshan b o ‘la boshladi. Endi 
pochcham ga nim a deyman! Bu qushlarning har bittasini u 
k o ‘zin ing qorachigN day k o ‘rar ed i-k u ! Bu y e rd a n ham
nasibam uzilganday k o ‘rinib ketdi. P ochcham qushlarga ovqat 
olish uchun bergan puldan ikki tanga-yu bir mirisi hali 
yonim da. K atta darvozaning ro ‘parasidagi y o ‘lakning tepasiga 
qafasda osib q o ‘yilgan bir juft qum rini ju d a ham yaxshi 
ko‘rar edim. Asta borib, qafasni ilgagidan chiqardim . Boshimga 
q o ‘y ib , 
k a tta s a f a r u c h u n y o ‘lga tu s h d im , a m m a m
m ushuklarga shovla pishirish bilan ovora b o ‘lgani uchu n 
m ening chiqib ketganim ni payqam ay qoldi. Belim da pul, 
boshim da savagMchdan to ‘qilgan katta qafasda kukulab turgan 
bir juft qum ri. Etakni turm aklab, sagLrim ga bir m ushtlab, 
„H ayo, h u “ deb, shahardan tashqariga qarab, y o ‘lga ravona 
b o ‘ldim.
M en k e ta rm a n y o 'ld a y ig 'lab , sen q o lu rsa n z o r-z o r, 
Q u m ri q u sh n in g b o lasid ek ik k alam iz intizor.
In tizo rlik to r ta - to r ta ta n d a to q a t q o lm a d i,
Y o lc h iv in d e k sa rg 'ay ib , y u rarg a h olat qo lm ad i. 
Y oN chivinning ho lin i y o 'ld a yoN ovchidan so ‘rang.
Biz g 'a rib n in g ho lin i aqli raso lard an so 'ra n g .
Birtalay m anzil-m aro hil y o ‘l bosib, k o ‘p yurib, k o bp 
yursam ham m o‘l yurib, A chchabod degan „shahri azim ga“ 
b o rg an im d a, b ir to ‘da k a tta -k ic h ik q o ra -q u ra o ‘sp irin lar 
atrofim ni o ‘rab olishdi. O ralarida jussasi m enga bir yarim ta 
keladiganlari b o ‘lgani kabi, to ‘rttasini bir m usht bilan qula- 
tadiganlarim ham bor edi. Avvaliga yaxshilikcha qum rini 
sotishni so‘rashdi. Kobnm asam , zobrlik bilan olib qolishlari 
menga m a’lum bo‘lgan edi, ch o r-n o ch o r sotishga ko‘ndim . 
01g‘irlar qum rini molga alm ashtirishni zo ‘rlab iltimos qildilar. 
Q um rini molga m avoza1 qildim , m olning turlari quyidagilardan 
iborat: uch dona g‘alvir, bitta yogboch shaqildoq, ikki dona 
bolalar o ‘ynaydigan yog‘och beshikcha, bitta terisi va gardishi 
qizilga b o ‘yalgan chirm andacha, bitta tutash dastalik kurak, 
ikki chaynam saqich va boshqalar...
M endan ketdim i, ulardan ketdim i — xudoga ayon. Tavak- 
kal, yo ostidan, yo ustidan.