Mamasoli jumaboyev

Lev Nikolayevich
Tolstoy
( 1 8 2 8 - 1910)
Rus bolalar adabiyotining taraqqiyotida L. N. Tolstoy katta 
rol o ‘ynadi. Bolalar u c h u n asarlar yozish h a r bir q alam - 
kashning fuqarolik burchi deb bilgan pedagog-adib ijodda k o ‘p 
narsalarga erishdi.
Tolstoy 1859-yilda o ‘z o n a qishlog‘i Yasnaya Polyanada 
m aktab ochib, m uallim lik qilar ekan, o ‘q uvchilar-u 
0
‘qituv- 
chilar u c h u n darslik va q o l la n m a l a r n i n g y o lqligini, borlari 
h am talabga javob bera olmasligini tajribadan o ‘tkazdi. Endigina 
savod chiqarish ishiga kirishgan bolalarga m os ertak, s h e ’r, 
masal va hikoyalar darsliklarda o ‘z aksini topishi da rkor, deb 
tu sh u n d i va bu xayrli ishga q o ‘l urdi.
Darslik ju d a qiyinchilik, o g ‘ir ijodiy m e h n a t bilan 1872- 
yilda ,,Alifbe“ n o m i bilan nashr etildi. D e h q o n bolalariga 
m o 'lja lla n g a n b u kitob, alifb ed a n ta s h q a ri, ru sc h a o ‘qish 
u c h u n t o 1 it kitob, slavyancha o ‘qish u c h u n t o ‘rt kitob, arif- 
m etika va m uallim faoliyatidan tashkil topgan edi. Bu darslik 
h a m bolalarga hech q a n d a y yengillik berm adi. Ayniqsa, badiiy 
asar k o ‘p b o ‘lsa-da, kitobda davr, z a m o n ruhi deyarli y o ‘q 
edi. Shu sabablarga k o ‘ra pedagog-olim qattiq tanqidga uchradi. 
Z a h m a tk a sh adib tan q id la rd a n t o ‘g ‘ri xulosa chiqaradi. Iloji 
b oricha m e h n a t ahli bolalariga o ‘qimishli, t a ’sirli, eng m uhim i, 
ularning savodini chiqarishga m o ‘ljallangan „Yangi alifbe“ va 
unga q o ‘s h im c h a qilib „ R u s tili o ‘qish kitobi“ ni 1875- yilda 
nashr ettiradi. Bu kitob u c h u n adib j u d a ko ‘p hikoya, ertaklar 
yozadi. „ U c h a yiq“ , ,,Filippok“ lar shular jum lasiga kiradi. 
Adabiy jam o a tc h ilik va pedagoglar asarni z o ‘r m a m n u n iy a t 
bilan qabul qiladilar. Bu kitob h a r t o m o n la m a bolalarga m os 
tushadi. Tolstoy kitob haqida: „ M a z k u r ,,Alifbe“ haqidagi 
orzu la rim r o ‘yobga c h iq q a n id a n , uni rus bolalarining ikki 
avlodi o ‘qib, dastlabki poetik zavqni shu kitobdan olishlaridan
350

---

faxrlanam an. Bu kitobga h a m m a s id a n h a m к о ‘р m e h n a t va 
m u h a b b a t im n i j o q ild im , u h a y o tim n in g m u h i m sahifasi 
b o ‘lishiga a m i n m a n “ , deb yozgan edi.
Bu darslik qayta-qayta bosildi. H atto, 1921-yilda ha m uning 
s o ‘nggi nashri c h o p etiladi.
T o ls to y n in g h a r b ir asari t u r m u s h n in g , b o la la r h a y o ti- 
ning b ir t o m o n i n i o c h ib berishga qa ra tilishi bilan m u h i m
a h a m i y a t kasb e ta d i. C h u n k i h a y o tn i, b o la la rn i q a ttiq sevgan 
va u n g a m e h r - o q ib a ti j u d a k a tta b o ‘lgan a d ib k ich k in to y la rg a
q a r a t a yozilgan h a r b ir k a tta -k ic h ik a s a r h a y o tiy b o llishini 
istaydi va o ‘z in in g bu q a ro rig a b u t u n ijodi d a v o m i d a so d iq
qoladi.
T olstoyning bolalarga b a g is h l a b yozgan asarlari j u d a k o ‘p. 
M u h im i shundaki, bu asarlardan h am o lqituvchilar, h a m o ta- 
o n a la r b a b -b a ra v ar foydalanishlari m u m k in . U la r bir t o m o n -
d a n dars materialini boyitsa, ikkinchi t o m o n d a n o ta - o n a la r
va t a r b i y a c h i l a r n i n g b o l a l a r b i l a n q i l a d i g a n t a r b i y a v i y
suhbatlarida q o ‘l kelishi m um kin.
Tolstoyning „B olalik“ , „K avkaz asiri“ kabi qissalari ha m
bolalar sevib o ‘qiydigan asarlar sirasiga kiradi.
L. T o l s t o y n i n g ib ra tli h i k o y a , e r t a k va m a s a lla ri h o z i r -
gi k u n d a h a m o ‘z i n i n g b a d i i y h a m d a t a r b i y a v i y k u c h i n i
y o ‘q o t m a g a n . U n i n g b u m a v z u d a g i a s a r l a r i q a t o r d a r s l ik
va m a j m u a l a r g a k i r g a n , a l o h i d a k i to b h o l i d a h a m c h o p
etilgan.