Mamasoli jumaboyev

Nikolay Alekseyevich
Nekrasov
(1 8 2 1 -1 8 7 8 )
Taniqli rus adibi N ikolay Alekseyevich N ekrasovning b o ­
lalik yillari Volga b o ‘ylarida — o ‘zi tug‘ilib o ‘sgan joylarda o ‘tgan 
edi. S hoirning yoshlik tarbiyasida oqila ona sin in g roli katta 
boMgan. Shu bois u keyinchalik ,,O n a “ dosto n in i onasiga 
b a g ‘ishlab y o z g a n ed i. 0 ‘g ‘lin in g d e h q o n b o la la ri b ila n
o ‘ynashi, yayrab yurishini xohlagan o n a — Elena A ndreyevna 
b o i a j a k shoirning xalqparvarlik ruhida tarbiyalanib o ‘sishiga 
m unosib hissa q o ‘shgan edi.
Bugina em as, N ekrasovning enagasi h a m d e h q o n hayoti 
va xalq og ‘zaki ijodi ruhi bilan sug‘orilgan ajoyib ertaklar 
aytib, b o ‘lajak s h o ir x a yolini q a n o t l a n t i r a r edi. S h u - s h u
N ekrasov ertaklarni j u d a sevib qoldi. 0 ‘z v a tanining dala va 
o ‘rm onlariga, q o r va sovuqlariga, bahorgi „yashil shovqiniga“ 
m u h ab b a t b o g ‘ladi.
N ekrasov d e h q o n bolalari bilan h a m is h a h a m n a fa s b o ‘l- 
ganligi u c h u n dovyurak, b otir va jasoratli bola b o ‘lib o ‘sdi. 
BoMajak shoir 10 yoshga toMganda uni Yaroslavl gimnaziyasiga 
o ‘qishga berishadi. 0 ‘qituvchilar bilimga h a v a sm a n d , iste’dodli 
bolaga durust saboq bera olm adilar. N atijada u gim naziyani 
tashlab, mustaqil 
0
‘qishga berilib ketadi. Otasi u n in g ofitser 
b o ‘lib yetishishini istar edi. S h u n in g u c h u n h a m uni P eter- 
burgdagi k adetlar korpusiga o ‘qishga yuboradi. Lekin ilm -fan 
c h o ‘qqilarini egallashga intilgani tufayli Peterburg universitetiga 
o ‘qishga kiradi. Otasi o ‘g ‘lining o ‘zboshim chaligidan tajang 
bo'lib, m o d d iy yordam b e rm a y q o ‘yadi. Biroq m aqsad y o ‘lida 
sobitqadam Nekrasov m oddiy m ahrum liklar sharoitida yashash 
va olg‘a harakat qilishga intiladi. Ana shu yillarda oddiy odam lar 
turm ushi o g ‘ir ekanligini sezadi va u m rin in g oxirigacha ular 
haqida t o ‘lib-toshib kuylaydi.
344

---

Buni biz shoirning bolalarga b a g ‘ishlab yozgan asarlarida, 
ayniqsa, yaqqol ko ‘ram iz. „ D e h q o n bolalari46, , , 0 4zi mitti — 
j u d a m iq ti44, „B olalar yig'isi44 kabi s h e ’rlarida bolalarning turli- 
t u m a n yum ushlarni bajarib, tirikchilik qilganliklarini, ularning 
m e h n a tk as h tabiati va og ‘ir qism atini c h u q u r xayrxohlik bilan 
ifodalaydi. Endigina olti b a h o rn i k o 4rgan bolaning kattalardek 
fikr yuritishi kishini hayratga soladi:
N o n x o ‘rla r y etgulik, ishlovchi kam ,
F a q a t ikki erkak: o ta m b ilan man!
N e krasovning s h e ’rlari g o 4zal, o h a n g d o r, m a z m u n a n boy 
va ayni z a m o n d a sodda tilda yozilgan.
N e k r a s o v o ‘z in i n g d a m o lis h k u n l a r i d a , k o 4p i n c h a ,
K ostrom a, Yaroslavl, N ovgorod o 4rm onlariga borar, ov qilish 
bilan kunini o 4tkaz a r edi. K ostrom a o 4r m o n in in g Maliye Veji 
deg a n qishlog‘ida yashovchi M azay b o b o u n in g eng yaqin 
d o 4s tla rid a n biri edi. S h o ir M a z a y b o b o d a n k o 4p ajoyib 
voqealam i m aro q bilan eshitadi. S hular asosida „ M a z a y bobo 
va q u y o n la r44 nom li s h e ’rini yozadi.
N e k r a so v n in g tasvirlashicha, oddiy ovchi M a za y b o b o
g o 4yo o ‘r m o n hokim i. U qushlar va yirtqich hayvonlarning 
yaqin d o 4sti.
N ekrasov ishlamay tishlaydiganlarni y o m o n ko'radi. Ularni 
o ‘z asarlarida qattiq qoralaydi. C h u n o n c h i , „ D a rax t kesish44, 
„H ovli qaroli q o 4shig4i“ kabi s h e ’rlari fikrimizga dalil b o ‘la 
oladi.
„ D araxt kesish44da xalq boyligi — o 4rm onlarni shafqatsizlik 
bilan kesib yuborilishini qalam ga oladi. Birorta pom esh c h ik k a
pul kerak b o 4lib qolsa, o ‘r m o n n i sotib yuborishi, p u ld o r boy 
esa o 4r m o n n i tag-tubi bilan kesib yuborishi hech gap em as, 
u z u m ra d o 4r m o n la rn in g kam ayib ketishidan shoir singari 
qayg'urm aydi. S huning u c h u n Nekrasov:
Bir v a q tla r asriy o ’rm o n la r,
S ho v u llag an k atta m ay d o n lar,
E n d i o ‘sh a b ep o y o n b o ‘ston 
B o‘m - b o ‘sh, jim jit, g o ‘yo qabriston! —
d e b a lam chekadi. „ T e m i r y o T 4 nom li s h e ’rida Peterburg bilan 
M oskva o ‘rtasidagi te m ir y o 4! qurilishida R ossiyaning turli 
s h a h a r va q i s h l o q l a r i d a n h a y d a b k e lt ir i lg a n i s h c h i va
345

---

d e h q o n la rn in g alamli hayoti Vanya degan bolaga hikoya qilib 
beriladi. Buning bilan N ekrasov yosh avlodning diqqat va 
e ’tiborini z a m o n n in g m u h im ijtimoiy masalalariga — xalqning 
kuchi va qudratiga tortadi, uni c h u q u r tushunishga, o ‘ylashga 
undaydi.
S h o i r Volga d a ry o s ig a m u h a b b a t b ila n m u n o s a b a t d a
b o ‘ladi:
Ey, sen , x alq n in g t o ‘yg‘izuvchisi,
B arakali, m u q a d d a s daryo!
S h o ir ,,B o ‘lajak V olga“ s h e ’rida rus xalqining y orqin 
istiqboliga ishonch hislarini dilga jo etadi:
O tib qu llik k ish an larin i,
C h a rc h a sh b ilm as x alqim m ard o n a.
Q irg ‘oqdagi q a q ro q c h o ‘lla m i,
A y lan tirar b o g ‘-u b o ‘stonga.
Suv q u d ra ti fan b ilan ortar:
S h u n d a d ary o sa th id a y otib,
S o n -sa n o q siz va q a to r b o 'lib
S u zar b u n d a n gigant kem alar.
M an g u y a sh a r sh u b a rd a m m e h n a t 
M an g u d ary o u stid a h a r v aqt...
U lk a n s a n ’a tkorning ijodi poyoni y o ‘q bir dengiz kabidir. 
U n g a bizning h a m m e h r va ixlosimiz cheksiz.