Маълумки, инсон жамики мавжудотлар орасида фикрлаш ва уни ўз нутқи орқали ифодалаш имкониятига эгалиги билан ажралиб туради

3.1. Ot guruhida antonimiya. Antonimiya hodisasi ot so`z turkumi doirasida ham amal qiladi. Otlarda bu hodisa, avvalo, belgi otlarida ko`zga tashlanadi. Bunga insonning turmush tarzi, yashash sharoiti bilan bog`liq boylik va kambag`allik, botirlik va qo`rqoqlik kabi antonimik juftliklarni ko`rsatish mumkin. Antonimiya hodisasi geografik nuqtalarni anglatishi nuqtai nazaridan ham ot so`z turkumi doirasida ajralib turadi. Tilimizdagi qarama-qarshi tomon nomlarini bildiruvchi sharq va g`arb, janub va shimol, mag`rib va mashriq kabi so`zlar misol bo`la oladi. Bulardan mag`rib va mashriq so`zlari bugungi kun uchun eskirgan hisoblansa-da, badiiy adabiyotda ba`zan davr ruhini berish yoki personajlar nutqini individuallashtirish maqsadida qo`llanadi. Tilimizda fasl nomlarini bildiruvchi yoz va qish, kuz va bahor so`zlari ham o`zaro antonimik munosabatga kirishadi. Bundan tashqari paytni bildiruvchi kecha va kunduz, tong va shom so`zlari haqida ham shunday fikrlarni aytish mumkin. Bunday antonimlar ma`no jihatidan kishilarning psixologik holatini (quvonch-alam, rohat-azob, shodlik-qayg`u)
Hayot darsin o`qib keldim har qachon,
Goho sovub ketdim, goh tushdim terga.
Inson g`am, shodligi ekan yonma-yon.
Biri ko`kka tortar, birisi yerga.
(A. Suyun “Hayot darsin o`qib har qachon”)
Yuqoridagi misolda ot ontonimlardan g`am va shodlik tub hamda yasama so`zdan tarkib topgan bo`lib, mavhum tushunchalarni ifodalaydi, ko`k va yer leksemalari esa tub + tub so`zdan iborat bo`lib, turdosh otning o`rin joy guruhini tashkil qiladi. Misra tarkibidagi antonimlar qarama-qarshi tushunchalarni ifodalash bilan birga o`quvchiga ematsional-eksprissiv ta`sir ko`rsatadi.
1. Tomonlarga oid tushunchalarni (sharq-g`arb, janub-shimol, kunbotar-kunchiqar, yer-osmon, to`r-poyga, old-orqa)
Qayga borayapsan, muncha shoshmasang?
Mashriqda miltirab sochding-u ziyo,
Bag`rimga nuringni to`yib bosmasdan
Mag`ribda qizarding va bo`lding ado. (U.Azim)

Tong titraydi kech kuzakning quchog`ida,
Yulduzlarni o`chirmoqda gulgun shafaq.
Jonim, qalbim she`riyatning pichog`ida...