Маълумки, инсон жамики мавжудотлар орасида фикрлаш ва уни ўз нутқи орқали ифодалаш имкониятига эгалиги билан ажралиб туради

Ilib-ilib, yoz bo`lar,
Sovib-sovib, qish bo`lar. (Maqol)
Fe`l so`z turkumida antonimlik haqida gap ketganda munozarali muammolardan biri fe`llarning bo`lishli-bo`lishsiz shakli antonimlik hosil qiladimi, yo`qmi? Fe`l so`z turkumidagi otlashgan sifatdosh shakli, bizningcha antonim hosil qiladi, masalan,
O`qigan o`zar, o`qimagan to`zar. (Maqol) (Bilimli-bilimsiz)
So`ragan bir qizarar, Bermagan ikki qizarar. (Maqol)
Tilimizda sifat va ravish antonimlar ko`p uchraydi. Bu antonimlarning ko`pchiligi belgi bildiruvchi so`zlardan ekanligini ko`rsatadi. Binobarin, antonimlar lug`atidagi 1800 dan ortiq antonim juftlikning 1000 dan ortig`i sifat va ravishdan iboratdir. Yana aytishimiz mumkinki, “O`zbek xalq maqollari” to`plamida 500 da antonimik juftlik mavjudligi aniqlanib, ularda 300 dan ortig`i sifat va ravish so`z turkumiga oid antonimlardir.
Ravish antonimlar. Ravish turkumiga xos antonimlar:
1) holat, tarz ravishlarida antonimlik: tez-sekin, zo`rg`a-bemalol, birga-alohida, majburan-ixtiyoriy, do`stona-dushmanlarcha, yangicha- eskicha;
2) payt ravishlarida antonimlik: avval-keyin, erta-kech, bugun-erta, hamma vaqt-hech vaqt;
3) miqdor ravishlarida antonimlik: ko`p-oz, ortiq-kam, zarracha-beadad, to`la-bo`sh;
4) maqsad ravishlarida antonimlik: atayin-bilmasdan, jo`rttaga-beixtiyor);
5) o`rin ravishlarida antonimlik: nari-ber, u yerda-bu yerda ma`nolarini ifoda qiladi.
Avval o`yla, keyin so`yla.
U yog`im bug`doy, bu yog`im bug`doy, Qayerga sepaman, xudoy. (Maqol)
Do`st uzoqda bo`lsa ham, ko`ngli yaqin. (Maqol)
O`zbek tilida antonimlar asosan sifat, ravish, ot va fe’l turkumiga xos so`zlardan hosil bo`ladi. Shu bilan birga, antonimlar leksik ma`noga ega bo`lgan boshqa so`z turkumlaridan, masalan, undovlarda ham bo`lishi mumkin: ma – pish-pish – pisht (mushukka nisbatan), ma – tu-tu – kisht (tovuq-larga nisbatan), chu-u – dir-r (ot va eshakka nisbatan), mah-mah – cho`h (sigirga nisbatan) va shu kabilar. Ba`zan hamma va hech kim kabi olmoshlar ham qarama-qarshi ma`nolarni ifodalaydi. Ammo sifat, ravish, ot va fe’ldan boshqa so`z turkumlarida antonimiya hodisasi ozroq uchragani sababli bu ishda ular haqida alohida-alohida to`xtamaymiz.